Powiat ząbkowicki
Powiat ząbkowicki, gmina Ciepłowody
(nazwa niemiecka: Jakobsdorf zu Siegroth, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1375 r. jako Jocobsdorff. Z czasem Jakubów podzielono na dwa majątki dolny i górny (Nider- und Ober Jakobsdorf). W 1845r. właścicielką obydwu posiadłości była Pani Ernestine Wilhelmine Charlotte, wdowa po kapitanie von Luck, z domu von Burgsdorf. W tym czasie w miejscowości istniał już dwór i folwark. Przed 1856r. właścicielem dóbr został Leopold von Winterfeld. W jego rękach majątek w Jakubowicach pozostał przynajmniej do 1861r. Następnie włości należały Wilhelma Assiga (1866, 1876r.) i Georga Willerta (1886r.). W 1886r. majątek liczący 209ha, w tym 177ha pól uprawnych, 5ha łąk, 23ha lasów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych, nabył Paul Brandt (zm. po 1912r.). Pomiędzy 1912 a 1917r. dobra otrzymała w spadku wdowa po nim, Pani Katharina Brandt, z domu Rohde. W 1917r. powierzchnia posiadłości wynosiła 203,8ha, w tym 194,3ha pól uprawnych, 1,5ha łąk, 1,7ha ogrodu, 0,4ha lasów, 5,9ha gospodarstwa. Pani Katharina Brandt, z domu Rohde pozostała właścicielką dóbr do 1937r. W latach 1917-1937 zmieniali się tylko inspektorzy zarządzający folwarkiem: Knetsch (1917r.), Thilo Brambach (1921, 1930r.) i Hans Jonas (1937r.). Przed 1937r. majątek został nieznacznie powiększony i liczył 224,8ha, w tym 215,3ha pól uprawnych, 1,5ha łąk, 1,7ha ogrodu, 0,4ha lasów, 5,9ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Na bazie folwarku w Jakubowie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Następnie majątek w zarząd otrzymał Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej. Obecnie trudno stwierdzić do kogo należą zrujnowane budynki gospodarcze i resztki dworu. Być może ich właścicielem jest Agencja Nieruchomości Rolnych.
Dwór
Na temat dworu w Jakubowie trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. Nieznana jest zarówno data budowy jak i zniszczenia budynku. Dwór istniał już w 1845r., być może więc został wzniesiony w pierwszej połowie XIX wieku. W 1963r. budynek był jeszcze użytkowany. Oznacza to, że bez większych uszkodzeń przetrwał drugą wojnę światową i do obecnej ruiny został doprowadzony pod zarządem Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej. Dziś z dworu otoczonego gęstą roślinnością pozostały tylko ściany zewnętrzne do wysokości drugiej kondygnacji. Brak przedwojennych widokówek z Jakubowa uniemożliwia odtworzenie wyglądu budynku w czasach świetności. Na podstawie istniejących ruin można stwierdzić, iż dwór był budynkiem murowanym z cegły, potynkowanym, założonym na rzucie prostokąta, zbliżonego do kwadratu, dwukondygnacyjnym, z użytkowym poddaszem. Dość dobrze zachowała się jedna z pięcioosiowych elewacji bocznych. Prawdopodobnie wszystkie elewacje były dzielone gzymsami między kondygnacjami i posiadały okna w opaskach z prostokątnymi nadokiennikami.
Wokół dziedzińca folwarcznego znajdują się zabudowania gospodarcze. Widać do niedawna były użytkowane, ponieważ są w lepszym stanie niż dwór. Mimo to i one powoli chylą się ku upadkowi.
Jakubów to obecnie jedna z najmniejszych miejscowości gminy Ciepłowody. Kilkanaście domostw zamieszkuje około 50 osób. Po folwarku widać, że czasy świetności wioska ma już za sobą. W obecnej sytuacji nie ma najmniejszych szans na uratowanie zrujnowanego zespołu dworsko-folwarcznego. Tylko kwestią czasu jest wyburzenie ruin budynków.
Zabytki w Jakubowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Jakubowie.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Jakubowa jest mało realny. W miejscowości zatrzymują się rzadko kursujące autobusy PKS ze Strzelina i Żelowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK39 do Strzelina. Z miasta najlepiej wyjechać DK395 w stronę Ziębic. W miejscowości Wąwolnica trzeba z tej ostatniej trasy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Jakubowa przez Dankowice, Stachów, Czerwieniec i Zarzycę. Folwark z ruinami pałacu i zaniedbanym parkiem znajdują się na początku miejscowości, na lewo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 170km. Samochód można zaparkować na dawnym dziedzińcu gospodarczym.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Stoszowice
(nazwa niemiecka: Lampersdorf, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1397r. jako Lamprechtdorff. W latach 1460 -1665 Grodziszcze było własnością przedstawicieli rodu von Pogrell. Z czasem miejscowość została podzielona na dwie części: górną i dolną. Do 1680r. właścicielką Dolnego Grodziszcza była Pani Barbara von Schellendorf, z domu von Degenheim. W tym czasie Grodziszcze Górne należało do braci von Nimptsch. W 1680r. Sigismund von Nimptsch wykupił posiadłość w Dolnym Grodziszczu. Odtąd obydwa majątki miały tych samych właścicieli. W 1743r. rodzina von Nimptsch sprzedała dobra Georgowi von Vippach und Marg, od którego w 1763r. nabył je Gottlob von Thielau. W 1780r. po śmierci Gottloba von Thielau Grodziszcze odziedziczył jego syn Carl von Thielau. Pozostał on właścicielem majątku co najmniej do 1806r. Następnie włości w 1822r. w spadku otrzymał wnuk Gottloba, Johann Sigismund Friedrich von Thielau, wzmiankowany w dokumentach z lat 1823-1876. W 1886r. właścicielem majątku w Grodziszczu był już Erich von Thielau. W tym czasie dobra liczyły 1271ha, w tym 198ha pól uprawnych, 53ha łąk, 1004ha lasów, 2ha stawów, 14ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894r. posiadłość odziedziczyły Helene i Jenny von Thielau, w imieniu których folwarkiem zarządzał inspektor Anders. Dobra należały do Helene i Jenny von Thielau przynajmniej do 1902r. W latach 1905-1912 jako jedyna ich właścicielka wymieniana była Jenny. Za jej rządów włości zostały powiększone. W 1909r. ich powierzchnia wynosiła 1335ha, w tym 243ha pól uprawnych, 66ha łąk, 1014ha lasów, 4ha stawów, 2ha parku, 1ha ogrodu, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Administratora Andersa zastąpił inspektor Hans Materne. Przed 1917r. posiadłość otrzymała w spadku baronowa Maria von Gaudy, z domu von Prittwitz und Gaffron. Pełnomocnikiem był jej mąż baron Dr Friedrich von Gaudy. W 1921r. majątek liczył 1379ha, w tym 230ha pól uprawnych, 55ha łąk, 1040ha lasów, 4ha stawów, 2ha parku, 8ha ogrodu, 40ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem w dalszym ciągu zarządzał inspektor Hans Materne. Dopiero około 1926r. zastąpił go inspektor Wilhelm Schmidt. Baronowa Maria von Gaudy jako właścicielka dóbr pojawiała się po raz ostatni w książce adresowej z 1930r. W tym czasie pieczę nad folwarkiem sprawował inspektor major Kurt von Chappuis. Przed 1937r. majątek odziedziczyli: Pani Frieda von Chappuis, z domu baronówna von Gaudy i baron Franz von Gaudy. Folwark dzierżawił Fritz Römer. Po śmierci Marii von Gaudy gospodarstwo znacznie podupadło. W 1937r. majątek liczył tylko 817,3ha, w tym 150,5ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 32,5ha pastwisk, 603,3ha lasów, 2ha stawów, 2,5ha parku, 1ha ogrodu, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Pałac i folwark znalazły się w gestii miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Następnie podlegały Stacji Hodowli Roślin Kombinatu Rolnego w Rudnicy. W rezultacie działań tych „gospodarzy” pałac który przetrwał drugą wojnę światową bez zniszczeń w latach siedemdziesiątych XX wieku był już ruiną. Z czasem właścicielem obiektu został Urząd Gminy w Stoszowicach. Nie zmieniło to jednak losu pałacu. Do dzisiaj dawna rezydencja rodu von Thielau pozostaje ruiną.
Pałac
Pierwotnie renesansowy dwór wzniesiony w XVII wieku przez przedstawicieli rodu von Pogrell. Rozbudowany na barokowy pałac w drugiej połowie osiemnastego stulecia przez rodzinę von Thielau. Wielokrotnie przebudowywany. Na początku XX w. odnowiony i powiększony. Budynek murowany z kamienia i cegły, założony na planie podkowy, z niewielkim dziedzińcem otwartym na teren folwarku (pierwotnie na rzucie litery „L”). Skrzydła pałacu były częściowo podpiwniczone, dwukondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, nakrywały je dachy trzy- i czterospadowe z powiekami. Obecnie z pałacu pozostały przede wszystkim mury obwodowe oraz część ścian działowych. W pomieszczeniach przyziemia zachowane fragmenty pierwotnych sklepień i późniejszych stropów odcinkowych. Obiekt w stanie ruiny, niezabezpieczony, poważnie zagrożony dalszą degradacją.
Zabytki w Grodziszczu
Do rejestru zabytków w Grodziszczu wpisano kościół filialny p.w. MB Częstochowskiej (8.10.1966r., nr rej.: 1838) oraz park pałacowy (18.09.1981r., nr rej.: 854/WŁ). Do rejestru nie wpisano niestety zrujnowanego pałacu, a jak pokazuje przykład pobliskiego Kozińca, brak opieki konserwatorskiej bardzo ułatwia wyburzenie budynku.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Grodziszcza nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina, a dalej DK39 do Łagiewnik i DK384 przez Dzierżoniów do Bielawy. Z Bielawy najlepiej wyjechać ul. Ostroszowicką prowadzącą do Grodziszcza przez Józefówek i Ostroszowice. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Park z ruinami rezydencji znajduje się na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku, tuż obok ruin pałacu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Ziębice
(nazwa niemiecka: Glambach, Kreis Münsterberg, od 1932r. Kreis Frankenstein)
O historii miejscowości zachowało się niewiele informacji. Dobra rycerskie w Głębokiej należały między innymi do ziębickiej linii rodziny von Bischofsheim.
W XVII w. właścicielem państwa Pomianów oraz majątków Lubnów, Goleniów Śląski, Głęboka i Rostów był Franciszek Ignacy von Rozdrażov. Następnie dobra odziedziczył Jan Franciszek von Kolovrat-Krakovsky, syn Wilhelma Albrechta I i Jadwigi Barbary z domu von Rozdrażov. Kolejnym właścicielem posiadłości był Filip von Kolovrat-Krakovsky, syn Jana Franciszka i Marii Barbary z domu von Waitzmann. Według książek adresowych z lat 1886-1921 w tym czasie majątek w Głębokiej o powierzchni 286 ha należał do hrabiego Friedricha von Harbuval-Chamaré. W latach trzydziestych XX w. posiadłość została wykupiona przez Śląską Spółkę Ziemską i rozparcelowana.
Pałac
Pałac w Głębokiej prawdopodobnie został zbudowany w XIX w. w stylu klasycystycznym. Budynek murowany z cegły, pierwotnie potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym wykonanym z dachówki. Fasada siedmioosiowa, z centralnym płytkim trzyosiowym ryzalitem, zamkniętym trójkątnym przyczółkiem i poprzedzonym murowanym gankiem. Budynek w trakcie generalnego remontu, z wymienionym dachem i skutymi tynkami. Remont prawdopodobnie został przerwany z powodów finansowych. W Internecie (lipiec 2011r.) można znaleźć ofertę sprzedaży budynku. Przed pałacem znajduje się łąka o powierzchni 0,5ha, wokół rozciąga się niewielki park (1,5ha) z zachowanymi cennymi okazami starodrzewu.
Zabytki w Głębokiej
Do rejestru zabytków w Głębokiej wpisano: kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP (8.10.1966r., nr rej.: 1837) i zespół pałacowy (10.06.1998r., nr rej.: 1626/WŁ): pałac, park.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Głębokiej jest niestety niemożliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Otmuchowa. Z miasta najlepiej wyjechać ul. Warszawską i kontynuować jazdę lokalnymi drogami przez Ligotę Wielką, Lubiatów i Pomianów Dolny. Odległość: w jedną stronę około 155 km. Do pałacu prowadzi polna droga, przy której nie ma problemu z zostawieniem samochodu.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2011 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Bardo
(nazwa niemiecka: Banau, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Dzbanowa sięgają przełomu XII i XIII wieku. Pierwsza wzmianka na temat osady pochodzi z 1189r., jednak istnieją pewne wątpliwości co do prawidłowej identyfikacji miejscowości wymienionej w dokumencie. W 1297r. opat Otto zakupił dla klasztoru z Kamieńca Ząbkowickiego folwark w Dzbanowie. W 1394r. cystersi ostatecznie wykupili całą wioskę. W 1529r. opat Jerzy sprzedał folwark w Dzbanowie, jednak reszta dóbr w wiosce pozostała własnością zakonu do czasu sekularyzacji majątków w 1810r. Dzbanów należał do posiadłości które w 1812r. zakupiła księżna (późniejsza królowa Niderlandów, od 1815r.) Fryderyka Luiza Wilhelmina, małżonka księcia Wilhelma Orańskiego i córka króla Prus Fryderyka Wilhelma II. W 1837r. po śmierci matki śląskie majątki odziedziczyła księżniczka Wilhelmina Fryderyka Luiza Charlotte Marianna (ur.1810r., zm.1883), żona księcia Friedricha Heinricha Albrechta von Hohenzollern (ur.1809r., zm.1872r.). Posiadłość w Dzbanowie jako część państwa stanowego Kamieniec Ząbkowicki (Herrschaft Camenz) pozostała w posiadaniu rodziny von Hohenzollern do drugiej połowy lat dwudziestych XX wieku. W 1886r. majątek w Dzbanowie liczył 176ha, w tym 105ha pól uprawnych, 14ha łąk, 12ha pastwisk, 34ha lasów, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894r. powierzchnia gospodarstwa spadła do 154ha, z których 108,5ha wykorzystywano jako pola uprawne, 33,5ha zajmowały łąki, 8,5ha lasy, 3,5ha ogród, drogi i podwórza gospodarcze. Majątek często oddawany był w dzierżawę. Dzierżawcami byli między innymi: Eduard Müller (1872, 1886r.), Richard Zirpel (1894, 1909r.), spadkobiercy Richarda Zirpela (1912r.), Walter Zirpel (1917, 1926r.). Po 1926r. dobra w Dzbanowie liczące 146,7ha, w tym 106,9ha pól uprawnych, 25,6ha łąk, 4,9ha pastwisk, 0,4ha lasu, 2,2ha ogrodu, 6,7ha dróg, podwórzy gospodarczych nabył niemiecki skarb państwa. Posiadłość w dalszym ciągu oddawano w dzierżawę. W 1930r. majątek dzierżawiła Pani Selig. W 1937r. dzierżawcami były Pani Freda Selig i wdowa Magda Rother. Powierzchnia i wykorzystanie gruntów nie uległy zmianie od 1926r. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie.
Na terenie Dzbanowa funkcjonował również drugi majątek. Obejmował on obszar folwarku sprzedanego przez opata Jerzego w 1529r. Właścicielami tych dóbr byli między innymi: w 1765r. Klara von Roberin, w 1782r. mieszczanie z Ząbkowic Śląskich. Posiadłość ta nie została włączona do państwa stanowego Kamieniec Ząbkowicki i również w XIX wieku pozostawała w rękach prywatnych właścicieli. Po drugiej wojnie światowej również ten majątek został przejęty przez państwo polskie. Na jego bazie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, z czasem przekształcone w Stację Hodowli Roślin.
Dwór
Barokowy dwór został ufundowany w XVIII wieku. Budynek murowany, potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Dłuższe elewacje dziesięcioosiowa. Główne wejście ozdobione portalem z 1760r. z freskiem przedstawiającym MB Bardzką. Elewacje o podziałach ramowych wykonanych za pomocą gzymsów (między kondygnacjami i wieńczący) oraz lizen, z których część boniowana. Okna w prostych uszatych opaskach. Pod oknami pierwszego piętra ozdobne płyciny. Elewacje boczne wieńczą szczyty dzielone pilastrami i płycinami. Układ wnętrz dwutraktowy. W pomieszczeniach przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami.
Dwór skierowany jest fasadą na dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Wokół niego budynki gospodarcze z XVIII wieku, część z nich nieużytkowana. Dwór w XIX w. i pierwszej połowie XX w. użytkowany był jako siedziba dzierżawców majątku rodziny von Hohenzollernów. Obecnie jest własnością prywatną. Teren wokół ogrodzony, zabytek można zobaczyć z zewnątrz spoza ogrodzenia.
Na zachód od Dzbanowa znajduje się drugi folwark złożony z budynków wystawionych w XVIII i XIX wieku. Wśród zabudowań gospodarczych dominuje w nim jeden budynek mieszkalny, być może siedziba zarządcy majątku. Obiekt murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym o niewielkim nachyleniu połaci. Fasada siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem. Elewacje dzielone gzymsami i lizenami, okna w prostych obramowaniach. Budynek prawdopodobnie pierwotnie był tylko piętrowy, z czasem został podwyższony. Sugeruje to wydatny gzyms między drugą a trzecią kondygnacją. Przy zabudowaniach folwarku barokowa kaplica, obecnie nieużytkowana. W pobliżu zachowany kamienny krzyż pokutny, zwany też krzyżem pojednania.
Zabytki w Dzbanowie
Do rejestru zabytków w Dzbanowie wpisano dwór (8.10. 1966r., nr rej.: 1836).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Dzbanowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 przez Nysę w stronę Kłodzka. Z tej trasy należy zjechać w prawo do Paczkowa. Następnie z miasta najlepiej wyjechać DK382 (ul. Armii Krajowej) w stronę Kamieńca Ząbkowickiego. Na początku Kamieńca należy skręcić w lewo w DK390, a następnie w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Dzbanowa przez Ożary. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 175km. Dwór znajduje się na początku miejscowości na prawo od drogi do Przyłęku. Drugi folwark położony jest również przy tej drodze, ale już za miejscowością, po lewej stronie. Samochód można zaparkować przy bocznej drodze prowadzącej na teren gospodarstwa.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.