Moravskoslezský kraj - Kraj morawsko-śląski (województwo)
(polska nazwa Bruntal, niemiecka: Freudental)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość założona najpóźniej na początku XIII w., po raz pierwszy wymieniona w dokumencie króla Przemysła Ottokara I z 1223 r. Bruntal należał do królów czeskich, a następnie do książąt opawskich z rodu Przemyślidów. Trudności finansowe zmusiły w 1447 r. księcia Mikołaja do zastawienia części księstwa karniowskiego wraz z Bruntalem Hynkowi von Würben (z Wierzbna). W 1506 r. przedstawiciele rodziny z Wierzbna, Bernard i Hynek, synowie Jana I z Wrbna (zm. 1477 r.) ostatecznie wykupili miasto od księżny karniowskiej Barbary. Odtąd Bruntal był stolicą wolnego państwa stanowego rodziny z Wrbna. Z 1506 r. pochodzi pierwsza wzmianka o miejscowym zamku, który jest zapewne znacznie starszy. Warowni wkomponowanej w mury obronne miasta nadano nietypowy kształt zbliżony do trójkąta. Budowla składa się z trzech skrzydeł, dwóch prostokątnych, ustawionych względem siebie pod kątem rozwartym i łączącego je trzeciego skrzydła, o kształcie półkolistym. W narożach zamku usytuowane były trzy wieże. Warownie otaczała fosa, przez którą do głównej bramy prowadził most zwodzony. Bernard (zm. 1529 r.), właściciel połowy miejscowości, pozostawił trzech synów: Jana II, Stefana I i Albrechta. W wyniku podziału rodowych majątków Albrecht (zm. 1541 r.) otrzymał Heraltice, Stefan I (zm. 1567 r.) Hlučin (założył osobną linię rodu z Hlučina), a Jan II został jedynym właścicielem Bruntalu. W 1556 r. za rządów Jana II Starszego z Wrbna (zm. 1559 r.) miała miejsce przebudowa zamku. Budynek w renesansową rezydencję został zamieniony nieco później, na przełomie XVI i XVII w. Prace budowlane rozpoczął syn Jana II, Hynek Starszy z Wrbna (zm. 1596 r.), starosta krajowy Moraw, a zakończył około 1608 r. jego wnuk Hynek Młodszy (zm. 1614 r.). Podczas tej przebudowy wokół dziedzińca wzniesiono arkadowe krużganki, a przy skrzydle zachodnim wieżę mieszczącą klatkę schodową. W 1617 r. zamek wraz z resztą państwa bruntalskiego kupił Jan z Wrbna, przedstawiciel bocznej linii rodu, rezydującej w Heralticach. Cztery lata później, za poparcie „króla zimowego” Fryderyka V Palatyńskiego, cesarz Ferdynand II skonfiskował jego majątki. Następnie dobra bruntalskie kupił Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, zwany potocznie zakonem krzyżackim. W niespokojnych czasach wojny trzydziestoletniej zamek wraz z miastem przechodził z rąk do rąk. W 1626 r. Bruntal zajęły wojska duńskie, rok później odbiły go oddziały cesarskie, które w 1642 r. wygnali Szwedzi. Po zakończeniu działań wojennych w 1652 r. namiestnik krzyżacki Augustyn von Lichtenstein rozpoczął renowację zamku. W osiemnastym stuleciu władze zakonu postanowiły przekształcić budowlę na barokową rezydencję. Projekty Ludwika Kaltnera z około 1734 r. i Jerzego Gannsa z lat 1751-1756 nie zostały jednak zrealizowane. Ostatecznie przebudowę przeprowadzono dopiero w latach 1766-1771 według planów Franciszka Neumanna, który w pewnym stopniu wzorował się na wcześniejszych koncepcjach Kaltnera i Gannsa. Zamek otrzymał barokowy wystrój i odtąd w literaturze często bywa określany jako pałac. Od 1806 r. był jedną z siedzib wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Pod koniec dziewiętnastego stulecia rezydencję ozdobił nowymi freskami opawski malarz Paweł Assman, a na dziedzińcu zbudowano neorenesansową fontannę. Po utworzeniu Czechosłowacji w 1918 r. władze nowego państwa przejęły własność zakonu krzyżackiego, w tym pałac w Bruntalu. W wyniku procesu przed Międzynarodowym Trybunałem w Hadze Krzyżacy na krótko odzyskali majątek. Pałac w Bruntalu utracili ponownie w 1938 r. po zajęciu Czech przez III Rzeszę. Po zakończeniu drugiej wojny światowej zabytek przeszedł na własność odtworzonej Czechosłowacji. W latach 1957-1960 przeprowadzono remont zabytku, a następnie otwarto w nim funkcjonujące do dzisiaj muzeum. Kolejne prace remontowe przy pałacu prowadzono w latach 1970-1974 i 1983-1999. Wokół pałacu rozciąga się niewielki park krajobrazowy (2,5 ha), z barokowym ogrodem ozdobionym rzeźbami. Park można zwiedzać bez ograniczeń. Wejście do muzeum jest płatne, ceny biletów z 2010 r.: dorośli 70,- Kč, bilet ulgowy 40,- Kč, fotografowanie 20,- Kč. Za dodatkową opłatą możliwość zwiedzania z wykładem po polsku.
Pałac
Gotycki zamek z XIV w., wielokrotnie przebudowywany, m.in. na przełomie XVI i XVII w. w stylu renesansowym, w XVIII przekształcony w barokowy pałac. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, trzyskrzydłowy, rozłożony na nietypowym planie zbliżonym do trójkąta, podpiwniczony, trzykondygnacyjny, nakryty dachami dwuspadowymi. Spośród elewacji pałacu najbardziej efektowna jest fasada podzielona pilastrami, z centralnie usytuowanym przejazdem prowadzącym na dziedziniec, ozdobionym barokowym kolumnowym portalem, podtrzymującym balkon. Nad przejazdem kartusz herbowy. Część środkową fasady akcentują zdwojone pilastry oraz niewielki trójkątny przyczółek. Dziedziniec nawiązuje do czasów renesansowego zamku. Otaczają go arkadowe krużganki, w które wkomponowana jest wieża z klatką schodową, z dolną kwadratową częścią pokrytą dekoracją sgrafittową.
Zwiedzanie rozpoczyna się od zamkowej kaplicy, umieszczonej na parterze skrzydła południowego. Dwukondygnacyjną kaplicę zbudowano w latach 1627-1630, obecny wygląd uzyskała w czasie barokowej przebudowy w osiemnastym wieku. Ozdabiają ja pochodzące z 1768 r. obrazy Jana Jablonskeho. Następnie należy wrócić na dziedziniec i główną klatką schodową wybudowaną w latach 1766-1769 wejść na pierwsze piętro, gdzie znajdują się najważniejsze pomieszczenia reprezentacyjne zamku, umieszczone w amfiladzie. Po drodze warto zwrócić uwagę na umieszczony na parterze automobil z 1904 r. Zwiedzanie pierwszego piętra rozpoczyna się od wizyty w Sali audiencyjnej. Następnie przechodzi się między innymi przez: salon orientalny, salę zieloną, gabinet arcyksięcia Eugeniusza (wielkiego mistrza zakonu), dwukondygnacyjną główną salę, zbrojownię arcyksięcia Eugeniusza, sypialnię wielkich mistrzów, jadalnię, rokokowy salon, bibliotekę. Pomieszczenia ozdabiają barokowe i rokokowe dekoracje oraz pochodzące z XVIII i XIX w. meble. W salach drugiego piętra prezentowane są przede wszystkim obrazy niemieckich, włoskich i niderlandzkich malarzy.
Informacje praktyczne i dojazd:
W Bruntalu znajduje się stacja kolejowa na linii Ołomuniec – Ostrawa prowadzącej między innymi przez Karniów i Opawę. Dojazd do miejscowości zapewniają również liczne autobusy, kursujące m.in. z Ołomuńca, Ostrawy, Karniowa, Opawy, Brna a nawet Pragi. Niestety dla osób podróżujących z Polski komunikacją publiczną problemem jest dostanie się do jakiejkolwiek czeskiej miejscowości (PKP planuje likwidację połączenia Rybnik – Chałupki, od kilku lat nie jeżdżą już pociągi z Bielska do Cieszyna), dlatego też nie zachęcam do takiej wycieczki. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic do Kędzierzyna – Koźla DK 408, następnie DK 38 przez Głubczyce do Czech. W Republice Czeskiej najlepiej skierować się do Karniowa droga nr 57, skąd droga nr 45 (ul. Bruntalska) prowadzi prosto do Bruntalu. Odległość: w jedną stronę około 115 km. W mieście, zwłaszcza w dni robocze może być problem z zaparkowaniem samochodu, dlatego też trzeba zostawić pojazd w pewnej odległości od pałacu. Adres muzeum: Zámecké náměstí 7.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2011
