Powiat trzebnicki, gmina Prusice
(nazwa niemiecka: Gross Breesen, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają najprawdopodobniej trzynastego stulecia. Ze względu na brak materiałów źródłowych nie sposób odtworzyć średniowiecznych dziejów Brzeźna. Pierwszym znanym właścicielem wioski był wzmiankowany w 1573 roku Dawid Mediger Lipski. Na przełomie XVI i XVII wieku Brzeźno należało do Hansa seniora von Mordeisen (zm.1618r.), żonatego z Anną von Borschnitz. Z małżeństwa tego urodził się syn Hans junior (ur.1569r.), sędzia ziemski i dworski państwa stanowego Żmigród (Trachenberg). Być może sprzedał on rodzinną posiadłość Friedrichowi von Gersdorff, wzmiankowanemu jako właściciel Brzeźna w 1632 roku. W 1664 roku włości należały do Christopha Adolpha von Gersdorff. Rok później ich właścicielem był już Hans von Kottulinski. W drugiej połowie siedemnastego stulecia majątek przejęła rodzina von Bock. W 1707 roku Karl Siegmund von Bock, właściciel Brzeźna ożenił się z Anną Zofią (ur.1682r.), córką Krzysztofa Wilhelma von Kassel (ur.1647r., zm.1708r.). Najpóźniej w 1743 roku dobra przeszły w ręce rodziny von Fehrentheil. W 1787 roku właścicielem posiadłości był Ernst Friedrich von Fehrentheil. W tym czasie w Brzeźnie wzmiankowano siedzibę pańską, folwark i 16 gospodarstw zagrodniczych. Wioskę zamieszkiwało 78 osób wyznania ewangelickiego. Kościół z którego korzystali znajdował się w Strupinie (Stroppen). Kolejnym właścicielem majątku w Brzeźnie był porucznik piechoty Wilhelm Siegmund von Fehrentheil, od 1798 roku żonaty z Charlottą Sophią Leopoldyną (ur.1782r., zm.1863r.), córką Adama Leopolda von Gruttschreiber (ur.1735r., zm.1789r.). Według opisu Brzeźna z 1830 roku dobra rycerskie należały do kapitana von Fehrentheil. W wiosce znajdował się pałac, folwark, wiatrak, 25 domów oraz ewangelicka szkoła, do której uczęszczały także dzieci z Osolina. Brzeźno liczyło 160 mieszkańców, w tym 21 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Strupinie (Stroppen), a katolicy do kościoła w Bagnie (Heinzendorf, Kreis Wohlau). W 1845 roku właścicielem majątku był rotmistrz baron von Kospoth. W Brzeźnie wzmiankowano pałac, folwark, wiatrak, gorzelnię i 26 domostw. Liczba mieszkańców praktycznie się nie zmieniła i wynosiła 161 osób, w tym 35 wyznania katolickiego. Ewangelicy należeli w dalszym ciągu do kościoła w Strupinie, a katolicy do kościoła w Bagnie. Baron von Kospoth pozostał właścicielem posiadłości przynajmniej do 1858 roku. Następnie należała ona do Pana Ludwiga, wzmiankowanego w 1861 i 1866 roku. Pomiędzy 1866 a 1872 rokiem dobra nabył porucznik Moritz Jäger. W 1886 roku należący do niego majątek w Brzeźnicy liczył 236ha, w tym 171ha pól uprawnych, 28ha łąk, 3ha pastwisk, 28ha lasów, 2ha stawów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 18 koni, 73 sztuki bydła rogatego, w tym 30 krów; 15 świń. Porucznik Moritz Jäger pozostał właścicielem posiadłości przynajmniej do 1894 roku. W kolejnych dekadach w Brzeźnicy miały miejsce częste zmiany własnościowe. W 1902 roku dobra należały do Cäsara Sachsa, jednego z dzierżawców z Kaszyc Milickich (Herrnkaschütz, Kreis Militsch). Powierzchnia majątku nie uległa zmianie. Trzy lata później właścicielem włości był już porucznik Arthur von Zastrow, wzmiankowany w księgach adresowych dotyczących Brzeźna do 1912 roku. W 1912 roku majątek w dalszym ciągu liczył 236ha, w tym 167ha pól uprawnych, 31,5ha łąk, 27,75ha lasów, 2,75ha ogrodu, 2ha stawów, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Posiadłość w Brzeźnie do 250,4ha (169,4ha pól uprawnych, 21ha łąk, 11ha stawów, 37ha lasów, 12ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych) powiększył około 1917 roku Manfred von Walther und Croneck, właściciel majoratu w Kopaszynie (Majoratsherr Kapatschütz). Manfred von Walter und Croneck już przed 1921 rokiem odsprzedał dobra w Brzeźnicy Willemu Rohrowi z Goliny, w powiecie rawskim (Langguhle Kr. Rawitsch). W 1921 roku administratorem włości o powierzchni 218,5ha, w tym 149,4ha pól uprawnych, 19ha łąk, 1,3ha stawów, 34,8ha lasów, 6ha parku, ogrodu, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych był Paul Theodor Jaffe. Co interesujące pomimo opisanych częstych zmian właścicieli funkcję inspektora na folwarku w Brzeźnie w latach 1902-1921 pełnił Friedrich Franzke. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli czarnobiałego bydła nizinnego. Willy Rohr pozostał właścicielem majątku w Brzeźnie przynajmniej do 1937 roku. Majątek w 1937 roku liczył 218,5ha, w tym 149,4ha pól uprawnych, 19ha łąk, 1,3ha stawów, 34,8ha lasów, 6ha parku, ogrodu, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zmieniali się jedynie inspektorzy zarządzający folwarkiem i pełniący jednocześnie funkcję administratorów. W 1926 roku był to Pan Carus, a w 1937 roku Josef Gamroth. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem w Brzeźnie przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Odtąd rezydencja pełniła funkcje biurowe i mieszkalne. Przez pewien czas funkcjonowało w niej także przedszkole. W połowie lat osiemdziesiątych XX wieku pałac był remontowany. Jeszcze w 1991 roku właścicielem majątku był Kombinat PGR Oborniki Śląskie Państwowe Gospodarstwo Rolne Brzeźno. W następnych latach gospodarstwo zostało zlikwidowane, a zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Od tego czasu pałac zaczął szybko niszczeć. W 1999 roku w znacznym stopniu zrujnowany zabytek nabył prywatny inwestor. Po trwającym kilka lat remoncie doprowadził on pałac do wyglądu z czasów świetności. Obecnie zabytek pełni funkcję hotelu, a na otaczającym go terenie urządzono pole golfowe. Szczegółowe informacje można znaleźć na oficjalnej stronie obiektu:
Pałac
Rezydencja w Brzeźnie była wzmiankowana już w 1787 roku. Ponowne informacje na jej temat pochodzą z 1830 roku. Według polskiego rejestru zabytków pałac pochodzi z 1850 roku. Trudno powiedzieć na jakiej podstawie opierają się te informacje. Bardzo prawdopodobne, że rodzina von Fehrentheil (właściciele dóbr około 1743-1830 roku) posiadała jednak w Brzeźnie jakąś siedzibę. Pałac prawdopodobnie został przebudowany w 1913 roku przez Arthura von Zastrow (wymieniony w księdze adresowej z 1912 roku). Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie zbliżonym do prostokąta, z wydatnym ryzalitem w narożniku północno-wschodnim, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem wielospadowym z lukarnami. Bryłę pałacu urozmaicają ryzality, ganek, szczyty i kwadratowa wieża w elewacji zachodniej. Elewacje ozdabiają obramienia otworów okiennych (część okien prostokątna, część zamknięta ostrołukowo), wydatne gzymsy między piętrami i gzyms wieńczący. Szczyt w elewacji południowej dzielony prostymi lizenami. Na południe od rezydencji rozciąga się park z połowy XIX wieku. Obecnie na jego terenie funkcjonuje pole golfowe. W parku znajduje się średniowieczny krzyż pokutny. Na zachód od pałacu zlokalizowany jest dziedziniec folwarczny otoczony przez zabudowania gospodarcze. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą możliwości zwiedzania pałacu i parku przez przeciętnego turystę są mocno ograniczone. Teren otoczony ogrodzeniem, monitorowany przez ochronę.
Zabytki w Brzeźnie
Do rejestru zabytków w Brzeźnie wpisano zespół pałacowy: pałac (11.06.1987r., nr rej.: 605/W) i park (16.05.1978r., nr rej.: 402/W). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się: oficyna mieszkalna, stodoła, dawna stajnia i wozownia w zespole pałacowym oraz dom mieszkalny (nr 19) i stodoła przy tym budynku.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Brzeźna zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Borowa i Prusic. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ. Z węzła najlepiej zjechać na DK5 w stronę Trzebnicy i skręcić w lewo w ulicę Meliorancką. Następnie jazdę należy kontynuować ulicą Kominiarską prowadzącą do ulicy Pełczyńskiej (DK342). Trasa DK342 w stronę Strupiny przebiega przez środek Brzeźna. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 215km. Zespół pałacowy znajduje się w zachodniej części miejscowości, na prawo od DK342. Samochód można zaparkować przy DK342, w niewielkiej odległości od rezydencji. Na terenie hotelu znajduje się również parking dla gości.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
