Powiat milicki, gmina Milicz
(nazwa niemiecka: Bartnig, Kreis Militsch)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają przynajmniej pierwszej połowy czternastego stulecia. W XVIII wieku Bartniki wchodziły w skład ordynacji cieszkowskiej. W 1779 roku spadkobiercy Katarzyny Ludwiki z Sapiehów sprzedali wioskę baronowi Janowi Adamowi von Gruttschreiber. Był on właścicielem majątku przynajmniej do 1787 roku. W tym czasie w Bartnikach wzmiankowano pański folwark, budynek szkolny, jedno gospodarstwo kmiece, 25 gospodarstw zagrodniczych, pięć gospodarstw chałupniczych. W sumie w wiosce znajdowało się 40 domostw, zamieszkałych przez 245 osób. W 1830 roku dobra w Bartnikach należały do hrabiego von Maltzan. Miejscowość liczyła 319 mieszkańców, w tym 111 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Cieszkowie, a katolicy posiadali kościół w Trzebicku. W Bartnikach wzmiankowano 42 domy, folwark, ewangelicką szkołę, wiatrak. Siedem lat później dobra rycerskie Bartniki za 59370 talarów nabył Hans Leopold Mitschke, były polski adwokat trybunalski z Wrocławia. Należał do niego również majątek w pobliskiej Kolędzie. Według opisu z 1845 roku Bartniki liczyły 417 mieszkańców, w tym 155 wyznania katolickiego. Przynależność parafialna nie uległa zmianie. W miejscowości w znajdowało się 47 domów, folwark, ewangelicka szkoła i wiatrak. W 1846 roku rodzina właścicieli majątku otrzymała szlachectwo i prawo do używania nazwiska von Mitschke-Collande. W 1856 roku dobra odziedziczył August Aloysius Joseph, najstarszy syn Hansa Leopolda. August Aloysius Joseph von Mitschke-Collande wzmiankowany był w księgach adresowych z lat 1856-1876. W 1872 i 1876 roku posiadłość w Bartnikach dzierżawiła od niego rodzina von Salisch. Przed 1886 rokiem dobra otrzymał w spadku rotmistrz w stanie spoczynku Eugen von Mitschke-Collande. W 1886 roku majątek w Bartnikach liczył 842ha, w tym 439ha pól uprawnych, 253ha łąk, 98ha lasów, 52ha dróg, podwórzy gospodarczych i inne. W gospodarstwie działała gorzelnia. Na folwarku hodowano 39 koni, 97 sztuk bydła rogatego, w tym 49 krów, 900 owiec i 22 świnie. Folwark prowadził inspektor Paul Ossig. W 1905r. posiadłość w Bartnikach należała już do dziedziców Eugena von Mitschke-Collande. Około 1909r. Heinrich von Mitschke-Collande utworzył dobra Kolęda (Herrschaft Collande) liczące w sumie 1350ha i składające się z majątków Kolęda (Collande) - 264ha, Bartniki (Bartnig) - 795ha i Wróbliniec (Wildbahn) - 291ha. Heinrich von Mitschke-Collande zmarł pomiędzy 1921 a 1926r. Po jego śmierci dobra Kolęda (Herrschaft Collande) otrzymała w spadku Pani von Mitschke-Collande, wzmiankowana w księgach adresowych z lat 1930-1937. W 1937r. ogólna powierzchnia dóbr w dalszym ciągu wynosiła 1350ha, w tym majątki: Kolęda - 252ha, Bartniki - 783ha, Wróbliniec - 297ha. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłości rodziny von Mitschke-Collande przejęło państwo polskie. Folwark wraz z dworem został przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu Gądkowice. Na terenie majątku działał Zakład Rolny Bartniki. Dwór wykorzystywano jako budynek biurowy i mieszkalny. W latach siedemdziesiątych XX wieku przeprowadzono remont dachu i elewacji (tynki, stolarka). Zabytek dobrze utrzymany w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Dwór
Klasycystyczny dwór został wzniesiony około 1840 roku. Rezydencja przebudowana w 1880 roku, być może za sprawą dzierżawców majątku, rodziny von Salisch. Zabytek przekształcony w drugiej połowie XX wieku z częściowym zatarciem cech stylowych. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy z mezzaninem, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa, z centralnym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Wejście poprzedzone schodami i niewielkim tarasem. Pozorny ryzalit dwukondygnacyjny, zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Elewacje boczne trzyosiowe, zwieńczone szczytami schodkowymi, z okrągłymi świetlikami. Pomiędzy kondygnacjami gzyms kordonowy. Zachowany również gzyms wieńczący i nadokienni nad niektórymi oknami. Elewacja ogrodowa siedmioosiowa, z centralnie usytuowanym dodatkowym wejściem. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. W sieni umieszczono klatkę schodową. Dwór otaczają niewielkie pozostałości parku. Przed rezydencją znajdował się podjazd i gazon.
Zabytki w Bartnikach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Bartnikach. W ewidencji zabytków znajduje się m.in. cmentarz rodowy i zespół dworsko-folwarczny: dwór (nr 40), oficyna mieszkalna, dawna gorzelnia (nr 42), budynek mieszkalny (ośmiorak), trzy stodoły, spichlerz, budynek gospodarczy oraz park pałacowy.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Bartnik nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Nowa Wieś Wrocławska (Wrocław Południe), następnie autostradową obwodnicą Wrocławia (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej trasą S8. Z S8 po minięciu Oleśnicy najlepiej zjechać na DK25. Z tej ostatniej trasy za Międzyborzem należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Bartnik przez Pawłów, Kocinę, Sośnie, Mariak, Szklarkę Śląską, Bogdaj i Wróbliniec. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 265km, z Wrocławia około 90 km. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się w północno-zachodniej części Bartnik, na prawo od głównej drogi. Samochód można zostawić w bocznej drodze, prowadzącej wzdłuż granicy parku otaczającego dwór.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2014 r.
