Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Barzdorf, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Bartoszówku
Do rejestru zabytków w Bartoszówku zostały wpisane:
1. Zespół pałacowy:
- wieża pałacu (pałac nie istnieje), XVII w., nr rej.: A/3587/804/W z 14.05.1981r.
- park, 1830, nr rej.: A/3588/829/WŁ z 18.09.1981r.
2. aleja dębowa (Strzegom - Lusina), XVIII-XIX w., nr rej.: A/3589/1319/WŁ z 7.03.1991r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku: dom, stajnię, oborę, stodołę, budynek gospodarczy oraz mur graniczny parku z bramami w zespole.
Miejscowość wzmiankowana w 1311 roku jako Parcianstorph. Od 1708 roku Bartoszówek był własnością rodu von Richthofen. W 1740 roku wzmiankowano jako właściciela majątku Samuela Prätoriusa barona von Richthofen. Następnie przed 1764 rokiem posiadłość otrzymał w spadku jego młodszy syn Christian Ferdinand baron von Richthofen. Rok później na krótko Richthofenowie utracili dobra w Bartoszówku. Źródło z 1785 roku wymienia w miejscowości Hansa von Falkenhain (1765r.) i jego młodszego syna Siegmunda von Falkenhain (1783r.). W kolejnych latach rodzina von Richthofen powróciła do Bartoszówka. Jej przedstawiciele pozostali właścicielami pałacu do końca drugiej wojny światowej. W 1830 roku dobra należały do Karla Friedricha Ernsta von Richthofena (ur.1787r., zm.1841r.). W opisie miejscowości wzmiankowano pałac, folwark i wiatrak. Kolejne informacje o Bartoszówku pochodzą z 1845 roku. Od czterech lat rezydencja należała już do Karla Prätoriusa Ulricha barona von Richthofen (ur.1814r., zm.1878r.), syna Karla Friedricha. W wiosce poza pałacem, folwarkiem i wiatrakiem wymieniono hodowlę owiec merynosów. Karl Prätorius Ulrich baron von Richthofen pozostawił czterech synów: Manfreda Karla Ernsta (ur.1855r., zm.1939r.), Karla Friedricha Wolframa (ur.1856r., zm.1922r.), Ulricha Karla Sebastiana (ur.1858r., zm. 1928r.) i Hermanna Karla (ur.1860r., zm.1915r.). Właścicielem dóbr rycerskich w Bartoszówku został drugi z nich. Z kolei Karl Friedrich Wolfram miał trzech synów: Wolframa Karla Ludwga Moritza Hermanna (ur. 1895r., zm.1945r.), Manfreda (ur.1898r.) i Gerharda (ur.1902r.). Najstarszy z nich odegrał największą rolę w historii powszechnej. Był lotnikiem, pilotem myśliwców i asem powietrznym z czasów pierwszej wojny światowej. W czasie drugiej wojny światowej pełnił funkcje dowódcze w Luftwaffe, w 1943 roku został najmłodszym w historii feldmarszałkiem. Wolfram baron von Richthofen przebywał większość życie poza rodzinnym Bartoszówkiem. Po śmierci jego ojca dobra należały do kilku spadkobierców. W 1926 roku liczyły 356,5ha, w tym 268,5ha pól uprawnych, 13ha łąk, 1ha pastwisk, 59,5ha lasów, 6ha ogrodu, 0,5ha stawów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Posiadłość dzierżawił Manfred von Richthofen, stryj Wolframa. W kolejnych latach został on właścicielem majątku. Informacja taka pojawia się w księdze adresowej z 1937 roku. W tym czasie włości miały powierzchnię 356ha, w tym 278ha pól uprawnych, 5ha łąk, 1ha pastwisk, 59,5ha lasów, 6ha parku i ogrodu, 0,5ha stawów, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Do Manfreda von Richthofena należał także pobliski majątek w Jaroszowie w powiecie świdnickim. W gospodarstwach hodowano czarnobiałe bydło nizinne, a w uprawach skupiano się na pszenicy, buraku cukrowym i lnie.
Pałac przed 1945 rokiem
Źródło: https://polska-org.pl/629354,foto.html?idEntity=512749 (dostęp: 30.07.2019r.)
Rysunek Elfriede Springer lata 30. XX wieku. Źródło: https://polska-org.pl/4127227,foto.html?idEntity=512749 (dostęp: 30.07.2019r.)
Rezydencja w Bartoszówku została wzniesiona w latach 30. XVIII w. przez rodzinę von Richthofen, być może w miejscu starszej budowli. Pałac wzmiankowano w opisach miejscowości z 1785, 1830 i 1845 roku. Na początku XX wieku siedzibę powiększono dodając do istniejącego budynku wieżę i dodatkowy trakt. Pałac w całości przetrwał drugą wojnę światową. Po 1945 roku rezydencja wraz z folwarkiem znalazła się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jej dalsze losy nie są jasne. Prawdopodobnie większość budynku był niezagospodarowana, w części na parterze umieszczono biura przedsiębiorstwa. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku pałac był już zdewastowany i porzucony. W drugiej połowie lat 60. budynek rozebrano pozostawiając tylko wieżę.
Stan zachowania pałacu w latach 60. XX wieku. Zdjęcie Pana Władysława Orłowskiego wykonane pomiędzy 1955 a 1965 rokiem.
Źródło: https://polska-org.pl/5836153,foto.html?idEntity=512749 (dostęp: 30.07.2019r.)
Do dziś z majątku Richthofenów pozostała zrujnowana wieża pałacowa, otoczona przez zaniedbany i porośnięty samosiejkami park. W parku przetrwał staw oraz nieliczne okazy starodrzewu. W lepszym stanie pozostają niektóre zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku. Część budynków gospodarczych podobnie jak sam pałac została jednak zrujnowana i rozebrana.
Bartoszówek położony jest nieco ponad 20 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Najkrótszy dojazd z miasta powiatowego zapewniają drogi wojewódzkie nr 382 i 374 łączące Świdnicę ze Strzegomiem. Strzegom najlepiej opuścić DK5 w kierunku autostrady A4, a następnie skręcić w lewo w drogę wojewódzką nr 345 przebiegającą przez Bartoszówek. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się na wschodnim krańcu wioski.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2019r.
