Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Börnchen, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Bronowie
Do rejestru zabytków w Bronowie został wpisany zespół pałacowy, XVIII-XIX w.:
- pałac, nr rej.: A/3607/777 z 7.10.1960r. oraz 2061 z 6.06.1972r.
- park, nr rej.: A/3605/856/WŁ z 18.09.1981r.
- dom ogrodnika (nr 5), nr rej.: A/3606/1077/WŁ z 29.11.1984r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono zabudowania gospodarcze dawnego folwarku (obora, stodoła, szopa), ruinę pawilonu ogrodowego oraz mur ogrodzenia z bramą w zespole pałacowym.
Zarówno dzieje Bronowa jak i losy miejscowej rezydencji skrywają wiele tajemnic. Wioskę wzmiankowano już w 1387 roku pod nazwą Bornchein. Pierwsze informacje o jej właścicielach pochodzą jednak dopiero z przełomu XVII i XVIII wieku. Dobra w Bronowie należały do Ernsta Rudolfa von Matuschka, syna Friedricha. Ernst Rudolf był członkiem rady cesarskiej, kanclerzem księstwa świdnickiego, deputowanym sejmiku. W 1715 roku otrzymał tytuł czeskiego barona. Kolejnym posiadaczem majątku został jego syn Friedrich Rudolf von Matuschka, radca królewskiego pruskiego urzędu we Wrocławiu. Jego małżonką była Josepha z domu von Spaettgen. W związku z tym gdy w 1747 roku Friedrich Rudolf otrzymał tytuł pruskiego hrabiego dodano do niego predykat od rodu żony - „von Spaettgen”. Po śmierci męża dobrami zarządzała wdowa Josepha von Matuschka, zmarła w 1781r. Włości w Bronowie już od 1745 roku dzierżawił Franz Josef von Mutius (ur.1704r., zm.1786r.). Ostatecznie dnia 25 sierpnia 1756 roku wykupił je od wspomnianej Josephy von Matuschka. Odtąd aż do 1945 roku majątek w Bronowie pozostawał w rękach jego spadkobierców. W 1830 i 1845 roku w Bronowie wzmiankowano Karla von Mutius, królewskiego szambelana, majora w stanie spoczynku, syna Franza Jozefa. Następnie dobra odziedziczył wnuk Franza Jozefa – Franz Bernhard Eugen Reimer (ur.1790r., zm.1858r.). Kolejnym właścicielem posiadłości został Franz Bernhard Reimer Ernst (ur.1832r., zm.1893r.), syn Franza Bernharda Eugena von Mutius. Franz Bernhard Reimer Ernst był królewskim szambelanem, majorem w stanie spoczynku, właścicielem majątków w Olbrachtowicach, Będkowicach i Mirosławicach. Dwukrotnie żonaty pozostawił trzech synów i dwie córki. Po śmierci męża w 1893 roku opiekunką włości w Bronowie została wdowa Pani Marie von Mutius z domu hrabianka von Einsiedel (ur.1845r., zm.1925r.). Po 1905 roku dobra otrzymał Franz Hans Heinrich Peter Ernst Albert (ur.1877r.). W 1912 roku posiadłość dzierżawił hrabia Hans Friedrich von Schweinitz und Krain z Jugowej w powiecie świdnickim. Przed 1917 roku rodzina von Mutius dokonała nowego podziału dóbr. Albert otrzymał majątki Olbrachtowice, Będkowice i Mirosławice, natomiast jego młodszy brat Otto Franz Josef Bernhard (ur.1882r., zm.1957r.) został właścicielem Bronowa. W 1937 roku posiadłość w Bronowie należąca do majora w stanie spoczynku Bernharda von Mutius liczyła 150,35ha, w tym 101,44ha pól uprawnych, 8ha łąk, 26,59ha lasów, 6,02ha pastwisk, 4,3ha dróg, 3,95ha ogrodu, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 3, Drezno-Berlin, 1909-1913
Źródło: https://polska-org.pl/3519625,foto.html?idEntity=509473 (dostęp: 26.10.2019r.)
Późnorenesansowy dwór w Bronowie został wzniesiony w latach 1660-1670. W 1780 roku został przebudowany dla Franza Jozefa von Mutius. Pałac obecny neorenesansowy kształt otrzymał w wyniku kolejnej przebudowy ufundowanej przez Ernsta von Mutius około 1880 roku. Po 1945 roku rezydencja znalazła się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W pałacu urządzono mieszkania dla pracowników. W kolejnych dekadach XX wieku stan zaniedbanego zabytku szybko się pogarszał. W latach 70. w budynku przełożono dach. Mimo to pod koniec dekady pałac opustoszał. W latach 80. XX wieku pałac należący do Urzędu Gminy w Dobromierzu nie był użytkowany. Następnie rezydencja została sprzedana osobie prywatnej. Inwestor nie rozpoczął prace remontowych. W porzuconym budynku na początku XXI wieku zawalił się dach. Obecnie z dawnej siedziby rodu von Mutius pozostały właściwie mury obwodowe i część ścian działowych.
Opuszczony zabytek w 1979 roku
Źródło: Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego zdj. A. Ślusarczyk, J. Walecki, opracowanie A. Młodecka , Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu , Wałbrzych 1979; za: https://polska-org.pl/5566962,foto.html?idEntity=509473 (dostęp: 26.10.2019r.).
Źródło: Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego zdj. A. Ślusarczyk, J. Walecki, opracowanie A. Młodecka , Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu , Wałbrzych 1979; za: https://polska-org.pl/5566965,foto.html?idEntity=509473 (dostęp: 26.10.2019r.)
Źródło: Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego zdj. A. Ślusarczyk, J. Walecki, opracowanie A. Młodecka , Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu , Wałbrzych 1979; za: https://polska-org.pl/5566967,foto.html?idEntity=509473 (dostęp: 26.10.2019r.).
Pałac murowany z cegły na planie prostokąta, posiadał dwie kondygnacje i był nakryty dachem czterospadowym. Elewacje zdobiły gzymsy (wieńczący i między kondygnacjami), obramienia okienne oraz lizeny. Główne wejście akcentował portal balkonowy oraz niewielki szczyt. Układ wnętrz z centralną sienią i prostopadłym do niej korytarzem. W części pomieszczeń przyziemia zachowane sklepiania kolebkowe z lunetami, większość stropów zawalona.
Bronów położony jest około 25 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd drogami wojewódzkimi nr 35 i 34 do Dobromierza i dalej drogą lokalną (w Dobromierzu ulica Świętych Piotra i Pawła). Zespół pałacowo-parkowy zajmuje większość powierzchni Bronowa. Na wschodnim skraju wsi zabudowania gospodarcze pozostałe po folwarku. Na zachód od nich ruiny pałacu, do którego od północy przylega zaniedbany park. Założenie parkowe nieczytelne, mocno zarośnięte podszytem i samosiejkami, utrudniającymi dojście do dawnej siedziby szlacheckiej.
Damian Dąbrowski,
Październik 2019r.
