Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Klein Bielau, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Białej
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego zabytku w Białej. Natomiast liczne zabudowania ujęto w ewidencji zabytków, m.in. pod nr 39 (dom mieszkalny, gołębnik w zespole, dwa budynki gospodarcze, bramę wjazdową) i pod nr 49 (dom mieszkalny, gołębnik w zespole, stodołę, budynek gospodarczy).
Miejscowość wzmiankowano w 1193r. jako Beala, w 1247r. jako Bela, w 1373r. jako Bele, w 1376r. pod nazwą Bela polonicale. W 1247 roku Biała została lokowana na prawie niemieckim. W 1376 roku księżna Agnieszka, wdowa po księciu świdnickim Bolku II, podarowała wieś klasztorowi augustianów na Piasku we Wrocławiu. W rękach klasztoru dobra pozostały do sekularyzacji w Królestwie Prus w 1810 roku. W 1795 roku w Białej wzmiankowano 17 gospodarstw kmieci, 7 zagrodników, 10 chałupników. W sumie wieś liczyła 205 mieszkańców. W 1830 roku w opisie Białej wymieniono 60 domów, dziedziczne sołectwo, 461 mieszkańców, w tym 25 ewangelików, katolicką szkołę, gorzelnię, królewskie nadleśnictwo. Dawny klasztorny majątek przynajmniej do 1845 roku podlegał pod urząd domeny w Sobótce. W 1845 roku w Białej wzmiankowano 61 domów, wolne sołectwo, królewskie nadleśnictwo, 501 mieszkańców, w tym 23 ewangelików, katolicką szkołę, gorzelnię, hodowlę 825 merynosów. W drugiej połowie XIX wieku dobra królewskiej domeny rozparcelowano pomiędzy miejscowych rolników, informacje na ich temat nie pojawiają się w księgach adresowych.
Dziedziczne sołectwo (nr 47)
W 1894 roku właścicielką majątku była Pani Elisabeth Neumeister z domu Fiedler. Włości liczyły 183ha, w tym 118,5ha pól uprawnych, 4,5ha łąk, 5,75ha lasów, 3ha ogrodu, 1,25ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Cztery lata później posiadłość należała do Franza Kleina. W 1902 roku była już własnością małoletniego Bruno Safta, w imieniu którego wspomniany Franz Klein zarządzał nią jako pełnomocnik. Powierzchni sołectwa wynosiła 134,8ha, w tym 118,5ha pól uprawnych, 4,5ha łąk, 5,75ha lasu, 4ha ogrodu, 1,25ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Bruno Saft pozostał właścicielem sołectwa przynajmniej do 1912 roku. W latach 1917-1937 majątek należał do dr Martina Knopfa z Chwałkowa w powiecie świdnickim. W 1937 roku majątek liczył 156ha, w tym 141,5ha pól uprawnych, 4,5ha łąk, 5,75ha lasu, 3ha ogrodu, 1,25ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Klasycystyczny dwór sołtysi został wzniesiony około 1820 roku. Po 1945 roku majątek należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Dwór pełnił funkcje wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Został w znacznym stopniu rozbudowany, pozbawiony cech stylowych. O rezydencjonalnym charakterze budynku świadczy jedynie murowany ganek na osi fasady, w którym mieści się główne wejście do dworu, poprzedzone schodami. Ganek wieńczy balkon. Na zachód od dawnego dworu rozległy dziedziniec gospodarczy, tylko częściowo otoczony przez zabudowania folwarczne. Po 1945 roku niektóre budynki majątku wyburzono, zniszczono też ogród otaczający rezydencję.
W Białej znajdowało się też kilka innych większych majątków, które mogły powstać po rozparcelowaniu dóbr domeny królewskiej. W księgach adresowych z lat 1894-1937 wymieniano m.in. dobra rodzina Halfter (około 80ha) i Kaspar (około 70ha).
Dom mieszkalny nr 39 o cechach rezydencjonalnych przy jednym z kompleksów zabudowań gospodarczych. Budynek powstał zapewne w XIX wieku. Mógł być własnością wspomnianych wyżej rodzin: Halfter bądź Kaspar.
Biała położona jest około 15 kilometrów na wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd DK35 w kierunku Wrocławia do Marcinowic i dalej drogami lokalnymi przez Zebrzydów. Dom nr 39 znajduje się w centrum Białej – dokładna lokalizacja:
50.88321083270264, 16.660612763447638
Dawne sołectwo, budynek nr 47, położone jest w północnej części wioski. Dokładna lokalizacja:
50.88540842629384, 16.664972321346347
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2022r.