Powiat górowski, gmina Wąsosz
(nazwa niemiecka Klein Beltsch, Kreis Guhrau)
Zabytki w Bełczu Małym
Do rejestru zabytków w Bełczu Małym został wpisany dawny spichlerz na folwarku, obecnie paszarnia zlewnia mleka (nr rej.: A/3733/1428 z 28.06.1993r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono liczne zabudowania zespołu folwarcznego: dwór (nr 13c), oficynę (nr 13a), domy mieszkalne (nr 13e, 13f, 13j, 13b), oborę, oborę z cielętnikiem, stodołę, dawną stajnię, stodołę, budynek gospodarczy przy nr 13e.
Miejscowość wzmiankowano około 1300 roku jako Belischowo. W 1787 roku majątek należał do radcy wojennego von Fischera. W Bełczu Małym znajdował się pański folwark, 14 gospodarstw zagrodniczych, dom gminny oraz wiatrak. Wieś zamieszkiwały 142 osoby. W 1830 roku posiadłość znajdowała się w rękach Pani von Thierbach. W Bełczu Małym wzmiankowano 18 domów, folwark, 152 ewangelickich mieszkańców, ewangelicką szkołę oraz wiatrak. Przed 1845 rokiem dobra Lechitów i Bełcz Mały nabył major w stanie spoczynku von Niebelschütz Hans Balthasar Moritz von Niebelschütz (ur. 1781r., zm.1846r.), syn Hansa Ernsta (ur. 1754r., zm. 1817r.). Był on majorem w stanie spoczynku. W opisie Bełcza Małego z 1845 roku wymieniono 19 domów, folwark, 177 ewangelickich i 3 katolickich mieszkańców, ewangelicką szkołę, wiatrak oraz hodowlę owiec merynosów. W 1846 roku dobra obejmujące Lechitów i Bełcz Mały otrzymał w spadku porucznik August von Niebelschütz (ur. 1812r., zm. 1871r.), syn Hansa Balthasara i Julie z domu von Liebermann. W 1871 roku włości w Bełczu Małym od spadkobierców Augusta von Niebelschütz odkupił Friedrich von Ravenstein z Górki Wąsoskiej. Odtąd losy posiadłości w Bełczu Małym były związane z dobrami w Górce Wąsoskiej. Od 1902 roku włości należały do rodziny von Mauve zwany von Schmidt. Ostatnią właścicielką z tej rodziny była Pani Ruth von Waldow, z domu von Mauve zwany Schmidt, wymieniona w księdze adresowej z 1937 roku. Dobra w Bełczu Małym liczyły 396,5ha, w tym 270ha pól uprawnych, 81ha łąk, 4ha pastwisk, 31ha lasu, 1,5ha wód, 9ha gospodarstwa. Po 1945 roku posiadłość została znacjonalizowana. W 1949 roku na bazie folwarku utworzono w Bełczu Małym Państwowe Gospodarstwo Rolne, które na przestrzeni kolejnych dekad podlegało pod Kombinaty PGR w Górze oraz Wąsoszu. Po likwidacji PGR-u w latach 90. XX wieku zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Z czasem wraz z gruntami oddawane były w dzierżawę, a ostatecznie sprzedane prywatnemu inwestorowi. Obecnie budynki są własnością prywatną. Gospodarstwo pełni w dalszym ciągu swoje funkcje i zostało znacznie powiększone o nowsze zabudowania. Teren folwarku ogrodzony, niedostępny. Zabudowania można zobaczyć z zewnątrz, z większej odległości. Dwór zasłonięty przez budynki gospodarcze.
Dawny dwór na zdjęciu z II połowy XX wieku
Źródło: Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. Obiekt 1053. Folwark Bełcz Mały. Dostęp: https://nid.pl/
Dwór (budynek nr 13c) prawdopodobnie wzniesiony w XIX wieku. Podpiwniczony, założony na planie wydłużonego prostokąta, z centralnym dwukondygnacyjnym korpusem i dwoma bocznymi parterowymi aneksami. Dwór nakryty dachem dwuspadowym. Elewacje pozbawione ozdobnych detali. Główne wejście w pozornym ryzalicie na osi budynku. Ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Wnętrza przekształcone.
Bełcz Mały położone jest około 18 kilometrów na południowy-wschód od Góry. Z miasta powiatowego odjazd drogami lokalnymi m.in. przez Ślubów, Bełcz Górny, Cieszkowice. Współczesne Gospodarstwo Rolne Jachimowskiego Krzysztofa stanowi większość zabudowań Bełcza Małego. Dawny folwark znajduje się na zachodnim krańcu wioski. Dokładna lokalizacja dawnego dworu:
51.578974331662195, 16.651246875902352
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2024r.
