Powiat strzeliński, gmina Kondratowice
(nazwa niemiecka: Rotschloß, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z dokumentu z 1481r. Białobrzezie należało do dóbr Piastów legnicko-brzeskich. W wiosce znajdował się książęcy urząd podatkowy. Po śmierci w 1675r. księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego przedstawiciela linii Piastów z Brzegu, Białobrzezie przeszło na własność dynastii Habsburgów. W wyniku wojen śląskich w XVIII w. miejscowość została włączona do domeny królów pruskich. W rękach Hohenzollernów dobra pozostały do lat dwudziestych XX wieku, następnie należały do skarbu państwa. Od około 1850r. majątek w Białobrzeziu dzierżawiła rodzina Rohde. W 1886r. posiadłość o powierzchni 572ha dzierżawił August Rohde. Kolejnymi dzierżawcami byli: Adolf Rohde (1894r. – 585,5ha, 1905r. – 657ha) i Heinrich Rohde (wymieniony w księgach adresowych z lat 1912-1937). Po drugiej wojnie światowej dobra w Białobrzeziu przeszły na własność państwa polskiego. W 1946r. uszkodzony w czasie działań wojennych dwór oraz folwark przekazano Instytutowi Włókien w Poznaniu jako Zakład Doświadczalny. Instytut w dalszym ciągu pozostaje właścicielem gospodarstwa, które obecnie liczy nieco ponad 601ha. W czasach Polski Ludowej nie podjęto nawet próby odbudowy dworu w Białobrzeziu, wręcz przeciwnie zabytek był powoli, ale stale dewastowany. W 1958r. rozebrano zachodnie skrzydło dworu. Obecnie ruina rezydencji w Białobrzeziu nie jest zabezpieczona przed wejściem do środka, jednak ze względu na własne bezpieczeństwo polecam oglądać ją tylko z zewnątrz. Do zniszczonego dworu przylega park krajobrazowy założony około 1820r., w miejscu wcześniejszych barokowych ogrodów. Do 1945r. w parku znajdowało się kilka obiektów małej architektury, obecnie pozostały po nich co najwyżej fundamenty. W dobry stanie przetrwały za to budynki dawnego folwarku użytkowane w dalszym ciągu przez Instytut z Poznania.
Dwór
Pierwszy późnogotycki dwór w Białobrzeziu został zbudowany przez książąt brzeskich w ostatnim ćwierćwieczu XV w. Rezydencję przebudowano w latach 1553-1560 i 1570-1582 w stylu renesansowym, według projektów Giovanniego Parra i Giovanniego Battisty Parra. Kolejne przekształcenia budynku miały miejsce po 1707r. i w połowie XVIII w. Około 1886r. na zlecenie rodziny Rohde przebudowano dwór w stylu neorenesansowym. W latach 1902-1905 według projektu Scholza dobudowano nowe skrzydło (zachodnie), a elewacje ujednolicono w stylu neobarokowym. Dwór został uszkodzony w 1945r., kilkanaście lat później rozebrano skrzydło zachodnie. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, trzykondygnacyjny. Fasada (elewacja wschodnia) dziesięcioosiowa, z wydatnym ryzalitem mieszczącym klatkę schodową. W ryzalit wtórnie wmurowane: tablica z kartuszem herbowym Piastów legnickich (około 1570r.) i nadproże z inskrypcją i datą 1553r. Elewacje pierwotnie były pokryte czerwonym tynkiem, zachowanym fragmentarycznie. W narożach budynku ślady boniowania. Otwory okienne o nieregularnym układzie, część w kamiennych obramowaniach, część w opaskach uszatych wykonanych w tynku. W elewacji bocznej (południowej) zachowane resztki renesansowego wykusza. Układ wnętrz pierwotnie jedno- i dwutraktowy, obecnie ściany działowe zachowane fragmentarycznie.
Zabytki w Białobrzeziu
Do rejestru zabytków w Białobrzeziu wpisano zespół dworski: dwór i park (23.05.1989r., nr rej.: 620/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Białobrzezia zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Dzierżoniowa, Łagiewnik i Strzelina. Ze względu na problemy ze znalezieniem przesiadki osobom mieszkającym na Górnym Śląsku odradzam ten sposób dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, a następnie DK396 do Strzelina i daje DK39 w stronę Łagiewnik. Ostatnia z wymienionych tras prowadzi przez środek Białobrzezia, dwór znajduje się po jej prawej stronie. Na miejscu samochód można zaparkować przy sklepie, tuż obok zrujnowanej rezydencji. Odległość z Gliwic: w jedną stronę około 165 km.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2011 r.
