Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Birgwitz, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają XIV wieku. Przez co najmniej jedno stulecie przynajmniej część Bierkowic należała do rodziny von Maltwitz. Jeden z działów w miejscowości posiadał również zakon joannitów z Kłodzka. W 1443 roku wioska przeszła w ręce rodu von Haugwitz z Piszkowic. W 1649 roku wpisany do stanu rycerskiego został poborca podatków w hrabstwie Kłodzkim Jan Karol Klinkert. Nobilitacja wiązała się też ze zmianą nazwiska na Klinkowski von Birgwitz. Kilka lat wcześniej Jan Karol ożenił się z Dorotą, wdową po Andrzeju Wittekopfie, która w 1645 roku kupiła od siostry Zuzanny majątek w Bierkowicach. Dobra w Bierkowicach odziedziczył Jan Karol junior. Po śmierci Jana Karola juniora w 1697 roku obciążone długami majątki zostały zajęte i trzy lata później zlicytowane. W XVIII wieku Bierkowice zostały włączone do dóbr rodziny von Hartig, tworzących państwo stanowe Korytów (Herrschaft Coritau). W 1787 roku państwo stanowe Korytów nabył hrabia Anton von Haugwitz. W ten sposób Bierkowice po latach wróciły do rodziny Haugwitz z Piszkowic. W 1789r roku w wiosce znajdowały się dwa folwarki, młyn wodny, 9 gospodarstw kmiecych oraz 38 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych. Bierkowice liczyły 228 mieszkańców. Po śmierci Antona von Haugwitz w 1819 roku majątek przeszedł na jego jedyną córkę, małżonkę hrabiego von Hoverden-Plenken. Nowa właścicielka w następnych latach wyprzedała rodowe posiadłości. W 1823 roku dobra w Piszkowicach i Bierkowicach nabył pułkownik Friedrich Wilhelm von Falkenhausen (ur.1781r., zm.1840r.). Według opisu z 1830 roku Bierkowice liczyły 292 katolickich mieszkańców, w miejscowości był jeden folwark, młyn wodny i cegielnia. Katolicy należeli do kościoła parafialnego w pobliskich Piszkowicach. W 1840 roku po śmierci ojca Friedrich Wilhelm posiadłość w Bierkowicach odziedziczyła Charlotte, jego córka z drugiego małżeństwa z Charlotte z domu hrabiną von Magnis (ur.1791r., zm.1867r.). Charlotte z domu von Falkenhausen (ur.1819r., zm.1897r.) była żoną barona Konstantina von Zedlitz-Neukirch (zm.1889r.). W 1845 roku w Bierkowicach były 53 domy, zamieszkane przez 353 osoby, w tym zaledwie 5 wyznania ewangelickiego. W wiosce w dalszym ciągu wzmiankowano folwark i młyn wodny. Pojawiła się również informacja o działającej gorzelni. Baronowa Charlotte von Zedlitz-Neukirch, z domu von Falkenhausen przez następne pięćdziesiąt lat wymieniana była w kolejnych księgach adresowych jako właścicielka majątku w Bierkowicach. Przynajmniej od lat siedemdziesiątych XIX wieku mieszkała jednak w Legnicy, a dobrami w Bierkowicach opiekowali się kolejni pełnomocnicy i inspektorzy. W 1886 roku majątek liczył 144ha, w tym 98ha pól uprawnych, 2ha łąk, 1ha pastwisk, 40ha lasów, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 9 koni, 40 sztuk bydła rogatego, w tym 27 krów, 310 owiec. Gospodarstwo prowadził inspektor Goebel. W 1897 roku po śmierci baronowej Charlotte posiadłość odziedziczyła jej córka Florentine von Zastrow, małżonka Alfreda von Zastrow. Pani Florentine von Zastrow po raz ostatni wzmiankowana była w książce adresowej z 1902 roku. Zmarła przed 1905 rokiem, kiedy to jako właściciele majątku wymienieni byli już jej spadkobiercy. Generalnym pełnomocnikiem był zapewne jej syn porucznik Rudolph von Zastrow, w latach 1905-1913 pełniący funkcję landrata (starosty) powiatu niemodlińskiego. W 1905 roku dobra w Bierkowicach miały 145ha powierzchni, w tym 98ha pól uprawnych, 2ha łąk, 1ha pastwisk, 40ha lasów, 1ha parku i ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Pomimo kolejnych zmian właścicieli gospodarstwem w dalszym ciągu opiekował się inspektor Goebel. Rudolph von Zastrow zmarł około 1917 roku. W 1917 roku właścicielami majątków Bierkowice i Świecko II (Birgwitz und Schwenz II) byli jego spadkobiercy. Połączone dobra liczyły w sumie 233ha, w tym 168ha pól uprawnych, 5ha łąk, 1ha stawów, 45ha lasów, 3ha ogrodu, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1926 roku posiadłości należały do Constantina von Zastrow, Charlotte baronowej von Kottwitz, z domu von Zastrow i Luise von Zastrow, najprawdopodobniej dzieci Rudolpha von Zastrow. Rok później włości od rodziny von Zastrow wykupił Horst Jochem Krause. W 1937 roku majątki Bierkowice i Świecko II (Birgwitz und Schwenz II) w dalszym ciągu były jego własnością. Powierzchnia ich wynosiła 229,4ha, w tym 163,4ha pól uprawnych, 6ha łąk, 7,6ha pastwisk, 0,7ha stawów, 45,8ha lasów, 2,9ha ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarkach hodowano czarnobiałe bydło wschodniofryzyjskie i świnie niemieckiej rasy szlachetnej. Nadzór nad gospodarstwem sprawował generalny pełnomocnik inspektor Rudolf Ludwig. Po drugiej wojnie światowej majątek został przejęty przez państwo polskie. Początkowo pałac wraz z folwarkiem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W dawnej rezydencji urządzono mieszkania dla pracowników zakładu. Następnie pałac przejął Wydział Oświaty w Kłodzku. W latach 1958-1959 przeprowadzono generalny remont zabytku. Od tego czasu w budynku działa szkoła podstawowa. W ostatnich latach szkoła jest zagrożona likwidacją i nie wiadomo jak długo będzie jeszcze funkcjonować.
Pałac
W XVIII wieku w Bierkowicach istniał dwór, pełniący funkcję siedziby zarządców majątku, który należał w tym czasie do państwa stanowego Korytów. Około połowy dziewiętnastego stulecia baronowa Charlotte von Zedlitz-Neukirch, z domu von Falkenhausen wystawiła w jego miejscu istniejący do dziś późnoklasycystyczny pałac. Budynek jest murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z poddaszem, nakryty płaskim dachem. Fasada (elewacja wschodnia) siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem poprzedzonym gankiem kolumnowym podtrzymującym taras. Elewacja ogrodowa również siedmioosiowa, elewacje boczne trzyosiowe. Budynek w wyniku remontów utracił część cech stylowych. Zachowały się gzymsy kordonowe między kondygnacjami, wieńczący gzyms kostkowy, proste gzymsy nad oknami na piętrze. Ozdobą pałacu jest wspomniany wyżej ganek kolumnowy. Układ wnętrz przekształcony w wyniku adaptacji na cele oświatowe. Na osi sień przelotowa. Pałac otaczają skromne pozostałości dawnego parku. W drzewostanie warto zwrócić uwagę na okazy orzecha czarnego i klonu pospolitego. Na północ od rezydencji zachowane pofolwarczne zabudowania gospodarcze.
Zabytki w Bierkowicach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Bierkowicach. W ewidencji zabytków znajduje się zespół pałacowo-parkowo-folwarczny (nr3-3a): pałac, dom czeladny, dom mieszkalno-gospodarczy ze stodołą, obora, magazyn, mur graniczny oraz park.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Bierkowic zapewniają autobusy PKS oraz prywatnego przewoźnika (P.W. Beskid) kursujące m.in. z Kłodzka, Nowej Rudy i Wrocławia. Najwięcej połączeń jest na trasie Bierkowice – Kłodzko. W Bierkowicach znajduje się również stacja kolejowa, jednak pociągi z Kłodzka i Wałbrzycha rzadko się na niej zatrzymują. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Kłodzka przez Nysę. Z Kłodzka należy wyjechać DK381 (ul. Noworudzka) przebiegającą przez środek Bierkowic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 190km. Zespół pałacowy znajduje się w południowej części Bierkowic, w bezpośrednim sąsiedztwie z drogą krajową nr 381. Samochód można zaparkować przy szkole, bądź w bocznej drodze prowadzącej do Łącznej.
Damian Dąbrowski,
Październik 2013 r.
