Powiat kłodzki, gmina Nowa Ruda
(nazwa niemiecka: Rothwaltersdorf, Kreis Neurode, od 1932r. Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają przynajmniej pierwszej połowy czternastego stulecia. W 1347 roku w Czerwieńczycach wzmiankowano kościół, a z przekazu z 1364 roku pochodzi pierwsza informacja o folwarku. Wioska należała do rodziny von Pannwitz. Następnie Czerwieńczyce przeszły w ręce rodu von Maltwitz. W 1646 roku w czasie wojny trzydziestoletniej wojska szwedzkie spaliły siedzibę szlachecką w Czerwieńczycach. W drugiej połowie XVII wieku wioska przeszła w ręce rodu von Götzen. Odtąd posiadłość w Czerwieńczycach na stale związana została z dobrami bożkowskimi. W 1780 roku państwo stanowe Bożków wykupił spowinowacony z Götzenami hrabia Anton Alexander von Magnis (ur.1751r., zm.1817r.). Był on synem Marii Franciszki von Götzen (ur.1721r., zm.1780r.), siostry Jana Karola Józefa z linii śląskiej i Franza de Paula Nepomuka von Magnis (ur.1727r., zm.1757r.) oraz mężem Luise Sophie von Götzen (ur.1763r., zm.1848r.), córki Friedricha Wilhelma z linii brandenburskiej. Odtąd posiadłość w Czerwieńczycach pozostała w rękach rodziny von Magnis aż do 1945 roku. W 1789 roku Czerwieńczyce należące do hrabiego Antona Alexandera von Magnis liczyły 510 mieszkańców. W wiosce wzmiankowano kościół filialny, trzy folwarki (m.in. Ober- i Niederhof), trzy młyny, szkołę, 19 gospodarstw kmiecych oraz 69 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych. W 1817 roku posiadłość odziedziczył Friedrich Wilhelm Anton von Magnis (ur.1786r., zm.1861r.), syn Antona Alexandra i Luise Sophie. Według opisu miejscowości z 1830 roku Czerwieńczyce zamieszkiwało 616 osób, wszystkie wyznania katolickiego. W wiosce znajdowały się m.in. 124 domy, dwa folwarki, kościół katolicki podlegający pod dekanat Kłodzko, katolicka szkoła, trzy młyny wodne i gorzelnia. Kolejne informacje na temat Czerwieńczyc pochodzą z 1845 roku. Liczba domów wzrosła do 144. Mieszkańców było 837, w tym 4 ewangelików. Dobra rodziny von Magnis obejmowały dwa folwarki. Hodowano na nich m.in. 740 owiec merynosów i 288 sztuk bydła. W 1861 roku państwo stanowe Bożków znalazło się wśród włości, które po śmierci starszego ziemskiego Friedricha Wilhelma Antona odziedziczył jego syn Wilhelm Ernst Adolf (ur.1828r., zm.1888r.). Przynajmniej od 1872 roku folwarki w Czerwieńczycach dzierżawił od rodziny von Magnis Pan Adler, wzmiankowany także w 1876 roku. W 1876 roku funkcję generalnego pełnomocnika do spraw dóbr pełnił Pan von Kujawa. W 1886 roku dobra w Czerwieńczycach liczyły 490ha, w tym 170ha pól uprawnych, 27ha łąk, 31ha pastwisk, 260ha lasów, 2ha gospodarstw. W gospodarstwie hodowano 11 koni, 119 sztuk bydła rogatego, w tym 75 krów, 29 świń. Posiadłość dzierżawił Pan Reiter. W 1888 roku zmarł Wilhelm Ernst Adolf von Magnis. Państwo stanowe Bożków przejął jego syn Anton Franz Ferdinand (ur.1862r., zm.1944r.). Dzierżawcą włości przynajmniej do 1894 roku pozostał Reiter. W 1905 roku powierzchnia majątku w Czerwieńczycach wraz z folwarkami Oberhof, Hockenberg i Wustung wynosiła 489ha, w tym 173ha pól uprawnych, 26ha łąk, 31ha pastwisk, 258ha lasów, 1ha gospodarstwa. Dzierżawcą był porucznik Ullrich. W 1917 roku dobra rycerskie Czerwieńczyce w dalszym ciągu dzierżawił Ullrich, w międzyczasie awansowany do stopnia kapitana. Włości wraz z folwarkami Oberhof, Hockenberg i Wustung liczyły 501ha, w tym 173ha pól uprawnych, 26ha łąk, 38ha pastwisk, 260ha lasów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie hodowano czerwone bydło wschodniofryzyjskie. Funkcję leśniczego pełnił Pan Kozub, wzmiankowany do 1937 roku. Według księgi adresowej z 1937 roku wszystkie posiadłości hrabiego Antona Franza Ferdinanda von Magnis liczyły 8761ha, z tego na majątek Czerwieńczyce przypadało 434ha, w tym aż 350ha lasów. Folwark Niederhof (72ha) w tym czasie dzierżawił Pan Jestel. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątki rodziny von Magnis, m.in. w Czerwieńczycach przejęło państwo polskie.
Zespół folwarczny
Prawdopodobnie w XVI wieku na terenie Czerwieńczyc wzniesiono rezydencję w formie wieży mieszkalnej. Wieża została zniszczona w czasie wojny trzydziestoletniej w 1646 roku. Po zakończeniu działań zbrojnych uszkodzoną rezydencję odbudowano i przekształcono. Dwór w Czerwieńczycach kolejne przebudowy przeszedł w XIX wieku kiedy majątek należał do rodziny von Magnis. W czasie drugiej wojny światowej budynek został uszkodzony. W 1948 roku jego stan określano jako średni. W kolejnych latach dwór został opuszczony i rozebrany.
W zespole folwarcznym wyróżnia się dom zarządcy, obecnie nr 106. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie czworoboku, zbliżonego do kwadratu, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty częściowo dachem dwuspadowym, częściowo dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja północna) pięcioosiowa, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych. Główne wejście poprzedzone drewnianym gankiem. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, zachowały niektóre detale architektoniczne: gzyms między kondygnacjami, gzyms wieńczący, wykonane w tynku proste opaski i opaski z kluczem wokół części otworów okiennych. Na zachód od siedziby zarządcy znajduje się dawny dom czeladny, obecnie budynek nr 107. Wokół dziedzińca gospodarczego przetrwały dwie obory i stodoła. Teren folwarku nie jest ogrodzony, trudno powiedzieć czy gospodarstwo pozostaje w gestii Agencji Nieruchomości Rolnej, czy też jest własnością prywatną. Dawna siedziba zarządcy prawdopodobnie pełni obecnie funkcję wielorodzinnego domu mieszkalnego. Budynek można zobaczyć z zewnątrz. Na terenie folwarku trudno znaleźć jakikolwiek ślad po wspomnianej wieży mieszkalnej.
Zabytki w Czerwieńczycach
Do rejestru zabytków w Czerwieńczycach wpisano kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja (25.05.1981r., nr rej.: 805/WŁ). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. zespół folwarczny należący do dóbr dolny: dom zarządcy (obecnie nr 106), dom czeladny (nr 107), dwie obory i stodoła w zespole folwarcznym.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Czerwieńczyc jest mało realny. W wiosce zatrzymuje się jeden PKS kursujący na trasie z Kłodzka do Nowej Rudy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Kłodzka przez Nysę. Z Kłodzka należy wyjechać DK381 (ul. Noworudzka) w stronę Nowej Rudy. Za miejscowością Święcko z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Czerwieńczyc przez Bożkówek. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Zespół folwarczny znajduje się w południowej części Czerwieńczyc. Samochód można zaparkować w jednej z bocznych dróg prowadzących na teren dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2013 r.
