Powiat raciborski, gmina Rudnik
(nazwa niemiecka: Czerwentzütz, w latach 1936-1945 Rotental, Kreis Ratibor)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów miejscowości sięgają drugiej połowy XIII w. W latach 1272-1275 wioska należała do rodu Lavensteinów. W XV w. majątek w Czerwięcicach wchodził w skład dóbr książąt raciborskich, następnie w nieznanych okolicznościach ponownie przeszedł w ręce rycerstwa. W źródłach z XVI w. występują przedstawiciele rodu Czerwensky, najprawdopodobniej ówcześni właściciele Czerwięcic. W siedemnastym stuleciu majątek przejęła rodzina von Holly. W 1712 r. Czerwięcice odziedziczył mąż Joanny Ludmiły von Holly, Karol Joachim von Wrochem (zm. 1745 r.). Karol Joachim pozostawił dwóch synów, którzy dokonali podziału majątku. Starszy z nich, Franciszek Józef otrzymał Czerwięcice, a młodszy Jan Henryk, Dolędzin. Franciszek Józef zmarł w 1771 r. i jego dobra odziedziczył młodszy brat. Po śmierci Jana Henryka w 1807 r. Czerwięcice i Dolędzin przechodzą na jego trzeciego syna, Ludwika von Wrochem (zm. 1849 r.). Ludwik posiadał córkę i dwóch synów, pomiędzy których podzielił majątek. Ludwik junior von Wrochem otrzymał Dolędzin, a Maurycy von Wrochem (zm. 1877 r.) Czerwięcice. Maria von Wrochem (1814-1882), ich siostra, wyszła za mąż za majora Pawła von Gellhorn (zm. 1887 r.). Z małżeństwa tego urodził się syn Karol Ludwik (1856-1945), który otrzymał po bezpotomnej śmierci wuja posiadłość w Dolędzinie oraz córka Zofia (1854-1928) druga żona Wiktora von Wrochem, właściciela majątku w Czerwięcicach. Wiktor von Wrochem (1844-1910), był prawnukiem Jana Henryka (zm. 1807 r.), z linii jego najstarszego syna Gottlieba. Ożenił się z kuzynką, Emmą von Wrochem (1850-1874), córką Maurycego i dziedziczką jego majątku. Z drugiego małżeństwa z Zofią von Gellhorn – Wrochem miał córki Ewę i Zofię (1884-1965). Druga z nich została żoną Johannesa von Szymonski (1871-1944). W literaturze dominuje pogląd, iż Szymonski wykupił posiadłość od Wrochemów, być może jednak otrzymał ją w posagu żony. Co ciekaw w książce adresowej z 1937 r. obydwoje są wymienieni jako właściciele majątku, ale to Zofia von Szymonski, z domu Wrochem wypisana jest jako pierwsza. Z małżeństwa tego na świat przyszła czwórka dzieci: synowie Hans Wiktor (1907-1951), Karl Joachim (1912-1940), Gotfryd (1916-1939) i córka Gabriela (1908-1948). Rodzina Szymonskich utraciła upaństwowiony majątek i pałac w 1945 r., prawdopodobnie pozostała jednak w Polsce, o czym świadczą daty na nagrobkach.
Dobra w Czerwięcicach od 1712 r. prawie przez dwieście lat pozostawały w rękach jednej rodziny. Bardzo prawdopodobne, że Wrochemowie zbudowali w miejscowości swoją rezydencję, tym bardziej iż poza Dolędzinem był to jedyny majątek jednej z linii rodu. O znaczeniu Czerwięcic dla Wrochemów świadczy również wybór tutejszej kaplicy jako nekropolii. Informacje o historii pałacu w Czerwięcicach są bardzo skromne, powstał on podobno dopiero w 1892 r. bądź też w latach 1847-1892 r. Być może Wrochemowie zbudowali już w XVIII w. dwór, który w l847 i 1892 roku przeszedł kolejne przebudowy, w rezultacie których uzyskał formę neorenesansowego pałacu. Wydaje się również wątpliwe, by ostatniej przebudowy dokonali Szymonscy, w 1892 r. Zofia von Wrochem miała dopiero osiem lat i prace budowlane sfinansował raczej jej ojciec, niż przyszły małżonek.
Neorenesansowy pałac to budynek murowany, z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta, dwukondygnacjowy, całkowicie podpiwniczony, nakryty wysokim czterospadowym dachem z lukarnami. Elewacja pd. (ogrodowa), 11-osiowa, z dwoma ryzalitami bocznymi w formie wież i 3-osiowym ryzalitem środkowym zwieńczonym trójkątnym frontonem. Przed ryzalitem środkowym kolumnowo-filarowy portyk. Okna bocznych ryzalitów w bogatych obramieniach. W elewacji bocznej (wsch.) centralny ryzalit zwieńczony szczytem z wolutowymi spływami i trójkątnym naczółkiem. Elewacje ozdabiają profilowane gzymsy kordonowy i koronujący. W budynku zachowany pierwotny układ pomieszczeń - dwutraktowy, z korytarzem i holem na osi.
Pałac usytuowany jest na wzniesieniu górującym nad wioską, otacza go niewielki, zaniedbany park krajobrazowy, w pobliżu również pozostałości zabudowań gospodarczych dawnego folwarku, powoli rozgrabiane przez „nieznanych sprawców”. Obiekt w złym stanie zachowania, w rękach prywatnych, można go oglądać tylko z zewnątrz. Po 2003 r. właściciel otoczył go ogrodzeniem, nie rozpoczął jednak remontu.
Do rejestru zabytków sztuki w Czerwięcicach zespół pałacowy: pałac, stodoła, park wpisano 15.11.1997 r., pod nr rej.: A/1650/97. Na końcu miejscowości znajduje się dawna klasycystyczna kaplica, rozbudowana i przekształcona w 1999 r. na kościół filialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej. W zewnętrzne ściany świątyni wmurowane dwie kamienne płyty nagrobne. Pierwsza z nich, z postacią dziecka, pochodzi z początku XVII w., druga przedstawia niewiastę, najprawdopodobniej wdowę, z rodu von Wrochem, zmarłą w 1721 r. W kaplicy w latach 60-tych XX w. była jeszcze trzecia płyta, obecnie zaginiona. Na cmentarzu obok kaplicy zespół nagrobków rodziny von Wrochem i spokrewnionych z nią rodzin von Szymonski i von Watzdorf.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Czerwięcic jest trudny. W Raciborzu znajduje się najbliższy dworzec kolejowy, ma on połączenie m.in. z Katowicami, Rybnikiem i Kędzierzynem-Koźlem. Następnie z Raciborza do Czerwięcic można dojechać PKS-em, niestety autobusy kursują bardzo rzadko i można czekać kilka godzin na przesiadkę. Niezmotoryzowanym polecam połączenie wycieczki rowerowej z przejazdem pociągiem. Przewóz roweru w pociągu jest tani i przeważnie bezproblemowy :) Najlepszym rozwiązaniem jest przyjazd samochodem. Z Gliwic proponuję jechać DK 408 do Sośnicowic, dalej DK 919 do Raciborza i następnie DK 45 w kierunku Opola, za Rudnikiem z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo lokalną drogą do Czerwięcic. Odległość od Gliwic około 55 km w jedną stronę. Na miejscu jest problem z zaparkowaniem, przy obiekcie nie ma parkingu, pojazd trzeba zostawić na poboczu drogi. Parking znajduje się przy cmentarzu, w znacznej odległości od pałacu. W okolicy warto zobaczyć zrujnowane rezydencje w Sławikowie, Łubowicach, Brzeźnicy, Strzybniku i Polskiej Cerekwi oraz pałace w Rudniku, Modzurowie i Jastrzębiu.
Damian Dąbrowski,
październik 2008 r., aktualizacja październik 2010 r.
