Powiat wałbrzyski, gmina Stare Bogaczowice
(nazwa niemiecka Zeiskenburg, -schloss, Kreis Waldenburg)
Zabytki w Cieszowie
Do rejestru zabytków w Cieszowie wpisano zamek „Cisy”, XV w., nr rej.: A/4043/671 z 30.03.1960r.
W dokumencie z 1242 roku pojawia się po raz pierwszy wzmianka o grodzie w okolicach Cieszowa i być może jego właścicielu Peczco von Czettritz z Cziskenberg. Ostatecznie dokument ten uznano jednak za falsyfikat. Prawdopodobnie zamek na skalnym wzniesieniu liczącym 350 m n.p.m. i górującym nad stromą doliną Czyżynki został wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. za czasów księcia Bolka I Surowego. Pierwsza pewna informacja o zamku pochodzi z dokumentu księcia Bolka II Małego z 1327 roku. Warownia została rozbudowana w drugiej połowie XIV wieku. W 1355 roku Nickel Bolz (zm. przed 1406 rokiem) otrzymał zamek wraz z przyległościami jako lenno od księcia Bolka II Małego. Odtąd Cisy stały się jego siedzibą rodową. W 1408 roku Zander von Grunau, zwany Bolcze odkupił zamek od Heinricha von Bolz. W 1425 roku po śmierci Zandra von Grunau, dobra odziedziczył jego syn Zander Młodszy. Właściciele warowni szybko się zmieniali. W 1428 roku należała do Tristana von Redern, a rok później Ulricha von Seidlitz. Następnie w Cisach wzmiankowano braci Christofa i Hansa von Borschnitz. Nieznane są losy zamku w czasach wojen husyckich. Być może gdzieś między 1428 a 1437 rokiem warownia była oblegana, a kto wie czy nie zdobyta. Za rządów Hansa von Borschnitza w czasie walk o koronę czeską pomiędzy Jerzym z Podiebradu a królem węgierskim Maciejem Korwinem zamek został zdobyty i zniszczony. Po bezdzietnej śmierci Hansa von Borschnitz Cisy znalazły się w rękach Dypranda Reibnitz. Kolejnymi właścicielami zamku byli Czettrytzowie – Georg i Hans, a od 1493 roku czterej synowie Hansa. Zapewne oni odbudowali zamek. Rodzina von Czettritz wzmiankowana była w Cisach do końca XVII wieku. Największe zniszczenia w Cisach nastąpiły w wyniku wojny trzydziestoletniej. W 1634 roku zamek został spalony. Nie przystąpiono do jego odbudowy i powoli zmieniał się w ruinę. W 1681 roku Heinrich von Czettritz z Wałbrzycha przekazał posiadłość obejmującą zrujnowaną twierdzę Cisy Marii Katharine baronowej von Bibran, z domu von Czettritz. Następnie drogą spadku przeszła ona na Benjamina barona von Bibran, od którego w 1719 roku wykupił ją Christoph Friedrich hrabia Rzeszy zu Stolberg-Wernigerode. Kolejnym właścicielem ruin zamku został Leopold Karl von Zieten ze Strugi. Następnie w 1864 roku Cisy nabył kupiec Marcus Schottländer, by kilka lat później odsprzedać je gwarectwu górniczemu z Białego Kamienia (część Wałbrzycha). W kolejnych dekadach właściciele ruin nadal się zmieniali. W 1912 roku Cisy należały do berlińskiego radcy handlowego Wilhelma Ledermanna, a w 1917 roku do hurtownika Emanuela Aufrichta. W 1927 roku pod kierunkiem architekta Walthera Brehmera za zamku prowadzono prace rekonstrukcyjne, wzmocniono jego mury i zrekonstruowano część wieży i budynku bramnego. Kolejne prace konserwatorskie miały już miejsce po drugiej wojnie światowej. Zwłaszcza w latach 1961-1969 i w 1975 roku.
Plan ruin zamku
Źródło: https://polska-org.pl/3409874,foto.html?idEntity=512126 (dostęp: 16.02.2019r.)
Ruiny zamku przed drugą wojną światową
Źródło: https://polska-org.pl/4732820,foto.html?idEntity=512126 (dostęp: 16.02.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/867379,foto.html?idEntity=512126 (dostęp: 16.02.2019r.)
Obecnie do ruin zamku od strony południowo-wschodniej prowadzi most przerzucony na suchą fosą. Do dziś zachowały się fosy, fragmenty murów otaczających dawniej dwa dziedzińce. W ruinach można odnaleźć pozostałości cysterny na wodę, mury pozostałe po budynkach mieszkalnych, resztki budynków bramnych i bastei, a przede wszystkim dolną część stołpu - kamiennej wieży wzniesionej na planie koła o średnicy około 10 metrów i grubości murów dochodzących do 4 metrów.
Cieszów położony jest około 14 kilometrów na północ od centrum Wałbrzycha. Dojazd z miasta powiatowego DK35 do Świebodzic i dalej DK 34 w kierunku Dobromierza oraz drogą lokalną (ul. Kamiennogórska) prowadzącą do Cieszowa. Do ruin zamku Cisy można dotrzeć szlakami turystycznymi: zielonym (Szlak Zamków Piastowskich) i niebieskim oraz szlakiem Ułanów Legii Nadwiślańskiej.
Damian Dąbrowski,
Luty 2019r.
