Powiat bielski, miasto, siedziba gminy miejsko-wiejskiej
(nazwa niemiecka: Czechowitz-Dzieditz)
Zabytki w Czechowicach - Dziedzicach
Do rejestru zabytków w Czechowicach - Dziedzicach zostały wpisane:
- kościół par. p.w. św. Katarzyny, ul. Kopernika 42, 1722-29, nr rej.: 254/49 z 24.11.1949 oraz 29/60 z 24.02.1960
- kaplica, obok kościoła par. p.w. Wspomożenia Wiernych, XIX, nr rej.: 867/68 z 19.06.1968
- zespół pałacowy i folwarczny, XVIII-XIX:
- pałac, nr rej.: 28/60 z 24.02.1960
- park, nr rej.: j.w.
- folwark, nr rej.: A-1216/75 z 18.12.1975:
- spichrz (d. dwór obronny), 1 p. XVIII
- rządcówka
- dom ogrodnika
- 2 czworaki
- stajnia
- dom, ul. Batorego 48, XVIII, nr rej.: 27/60 z 24.02.1960
- dom, ul. 1 Maja 48, XVIII, nr rej.: 868/68 z 19.06.1968
Miasto powstało w 1951 roku z połączenia dwóch wiosek Czechowic i Dziedzic. Czechowice wzmiankowano po raz pierwszy w datowanej na lata 1295-1305 „Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego”. Na przełomie XIV i XV wieku właścicielami dóbr byli bracia Mikołaj i Zbrosław. Następnie wioska należała do kilku pokoleń rodu Czelo, posiadającego liczne majątki w księstwie cieszyńskim. Jednym z właścicieli Czechowic był Mikołaj Czelo (zm. po 1458r.), w latach 1431-1445 starosta księstwa cieszyńskiego. Następnie dobra odziedziczył jego syn Henryk Czelo, pełniący między innymi funkcję kanclerza księstwa. Po śmierci Henryka w 1500 roku doszło do podziału majątku. W kolejnych latach włości zjednoczył w swych rękach Kacper Czelo. Z czasem główną rezydencją rodu stała się siedziba w Kończycach Małych. W połowie XVI wieku Czechowice przejął Mikołaj Wilczek z Dobrej Ziemicy. W 1675 roku majątek nabył Fryderyk Aleksander baron Kotuliński z Kotulina. Kolejnym właścicielem włości został jego syn Franciszek Karol. Blisko związany z dworem cesarskim, pełniący między innymi stanowisko starosty Dolnego i Górnego Śląska, Franciszek Karol Kotuliński w 1706 roku otrzymał tytuł czeskiego hrabiego. W 1718 roku nabył państwo Toszek – Pyskowice. W dalszym ciągu przebywał jednak głównie we Wrocławiu. Około 1730 roku ufundował w Czechowicach nową rezydencję w stylu rokokowym. Zmarł w 1748 roku. Dobra otrzymał w spadku jego syn Franciszek Karol II hrabia Kotuliński. Zaczął on wyprzedawać rodzinne majątki. W 1759 roku sprzedał państwo Toszek – Pyskowice. W 1765 roku Czechowice od Franciszka Karola II odkupił Andrzej hrabia Renard. W rękach rodziny Renard posiadłość pozostała do 1856 roku. Kolejnymi właścicielami majątku byli: bank węgierski z Sopronu i w latach 1873-1945 fabrykancka rodzina Zipser z Bielska. W 1945 roku majątek upaństwowiono. W czasach Polski Ludowej w pałacu urządzono szkołę rolniczą. W 1990 roku rezydencja przeszła na własność władz samorządowych. W zabytku funkcjonował ośrodek doskonalenia zawodowego. W 2001 roku pałac nabyła firma Pascal Polska, planująca urządzić w nim luksusowy hotel. Problemy finansowe inwestora uniemożliwiły realizację tej koncepcji. Źle zabezpieczony pałac popadał w ruinę. W 2006 roku obiekt od syndyka zakupiła firma „Polplast”. Przez kilka lat pod nadzorem konserwatorskim prowadziła ona prace remontowo-budowlane. W ich wyniku w 2011 roku w odnowionym zabytku otwarto hotel „Pałac Kotulińskich”. W 2017 roku hotel przestał działać, a Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej ogłosił upadłość firmy „Polplast”. Rok później pałac nabył nowy inwestor, Piotr Londzin, właściciel przedsiębiorstwa „Lontex”.
Dwór
Rezydencja została zbudowana około połowy XV wieku przez Mikołaja Wilczka, męża Katarzyny, córki i dziedziczki Jana Czeli. Być może wcześniej w tym miejscu znajdowała się wcześniejsza siedziba Czelów. Stan ruin nie pozwala dokładnie określić wyglądu budynku. Na pewno składało się na niego skrzydło mieszkalne wzniesione na planie prostokąta. Częścią budowli była nie zachowana do dziś wieża. Po wybudowaniu w Czechowicach nowej rezydencji w XVIII wieku dwór przekształcono w spichlerz. Nową funkcję pełnił ponad trzysta lat. Po drugiej wojnie światowej zaniedbany budynek powoli niszczał. Ostateczną zagładę przyniósł pożar w 1984 roku, po którym nastąpił rozbiórka większości murów zrujnowanego zabytku. Obecnie resztki murów dawnej siedziby Wilczków są zabezpieczone. Na terenie wokół działa Centrum Edukacji Ekologicznej.
Pałac
Nową rezydencję w Czechowicach około 1729 roku ufundował Franciszek Karol hrabia Kotuliński. Pałac został zbudowany w stylu rokokowym. Budynek murowany z cegły z użyciem kamienia, podpiwniczony, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. W centralnej części fasady płytki ryzalit, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym. W elewacji ogrodowej centralny wieloboczny ryzalit mieszczący dodatkowe wejście do budynku. Elewacje o podziałach ramowych, ozdobione wydatnym gzymsem wieńczącym, płycinami, opaskami wokół otworów okiennych. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem między traktami. Na osi parteru sień z trzema arkadami zamkniętymi łukiem koszowym. W przedłużeniu sieni salon z zaokrąglanymi narożami. Do sieni przylega klatka schodowa ze sklepieniem żaglastym na gurtach. Korytarze nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami i żaglastymi na gurtach. W pozostałych pomieszczeniach sufity z dekoracją fasetową. Zachowana rokokowa dekoracja stiukowa. W sieni ściany dekorowane płycinami, w kluczach arkad muszle i dekoracja roślinna, na ścianie ozdobne supraporty, na plafonie rozeta i ornament rocaille. W salonie na piętrze profilowane obramowanie wnęk. W kilku pokojach na sufitach ozdobne rozety, jedna otoczona puttami. Zachowane drewniane rokokowe portale z XVIII wieku, ozdobione puttami, dekoracją roślinną, muszlami. Trzy z nich z płaskorzeźbą w supraportach. W części Sal zachowane drewniane podłogi.
Do pałacu przylega późnobarokowy park o liściastym starodrzewie. Do najciekawszych okazów należą wiązy szypułkowe, dęby szypułkowe, buki pospolite, graby pospolite, klony polne, lipy drobnolistne.
Czechowice - Dziedzice położone są około 10 kilometrów na północ od Bielska – Białej. Najszybszy dojazd zapewnia DK 1 w kierunku Katowic. Ruiny dworu i pałac znajdują się w południowej części Czechowic, na wschód od trasy DK 1. Z drogi krajowej należy skręcić w ulicę Mazańcowicką, a następnie hrabiego Kotulińskiego, która prowadzi na teren dawnego majątku.
Dokładna lokalizacja ruin dworu:
49.89143457687852, 18.999774902657443
Dokładna lokalizacja pałacu:
49.89027479958149, 19.00006462524683
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.