Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Tschechen, w latach 1936-1945 Erlenhain, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Czechach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Czechach.
W ewidencji zabytków uwzględniono zespół zabudowań dawnego dobra lennego: dom mieszkalny (nr 11), oborę oraz stodołę (nr 11); zagrodę nr 1: dom mieszkalny, dwa budynki gospodarczo-inwentarskie, stodołę; dom mieszkalny – dawne sołectwo (nr 12).
Miejscowość wzmiankowano w 1253 roku jako Czech i Scech. Następnie w 1272 roku pod nazwą Schech, a w 1328 roku Tschech. Majątek do 1810 roku był własnością klasztoru św. Wincentego z Wrocławia. W 1795 roku w Czechach wzmiankowano pańską siedzibę, dobra lenne, 4 gospodarstwa kmieci oraz 8 zagrodników. W sumie 17 domostw i 66 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem majątku był Emanuel von Woikowsky (zm. 1849r.), starosta powiatu świdnickiego. W Czechach znajdowały się 22 domy. Wieś liczyła 146 mieszkańców, w tym 69 ewangelików. W 1837 roku majątek nabył za 43000 talarów reńskich urzędnik Schaube z Ujowa. W Czechach wzmiankowano 22 domy, dobra lenne, dziedziczne sołectwo, 160 mieszkańców, w tym 74 ewangelików i 2 Żydów. W 1894 roku właścicielem dóbr lennych był Walter Bartsch. Majątek miał powierzchnię 218ha, w tym 206ha pól uprawnych, 8ha łąk, 1ha lasu, 3ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków. W rękach porucznika Bartscha posiadłość pozostała przynajmniej do 1902 roku. W latach 1909-1913 włości należały do wdowy Marie Unger, z domu Schander. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił Erich Unger. Od 1913 do 1937 roku właścicielem włości był Bruno Saft. W 1937 roku posiadłość liczyła 222,5ha, w tym 210ha pól uprawnych, 7ha łąk, 1,5ha lasu, 1ha ogrodu, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków.
Dwór w Czechach wzmiankowano w 1795 roku. Obecny budynek pochodzi zapewne z XIX wieku. Zbudowany na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Bryłę dworu urozmaicają dwa piętrowe ryzality. Elewacje w znacznym stopniu przekształcone. Wokół części otworów okiennych zachowane ozdobne obramowania. Od strony dziedzińca folwarcznego główne wejście do budynku.
Majątki w Czechach w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/7279331,foto.html?idEntity=506013 (dostęp: 6.02.2022r.)
W Czechach znajdował się także drugi majątek – dziedziczne sołectwo. Właściciele dziedzicznego sołectwa bardzo często się zmieniali. W majątku wzmiankowano: w 1894 roku rodzinę Rϋcker, w latach 1902-1909 Ernst Rittera, w 1912 roku Oswalda Seemanna, w 1917 roku Fritza Traupe, w 1926 roku Felixa Cohna ze Środy Śląskiej, w 1930 roku Karla Wenke, w 1937 roku Guya Vité. Posiadłość liczyła 78ha powierzchni.
Dawna siedziba dziedzicznych sołtysów to budynek założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym, z centralnym głównym wejściem umieszczonym w niewielkim murowanym ganku. Część otworów okiennych przekształcona. Elewacje pozbawione ozdobnych detali.
Czechy położone są około 14 kilometrów na południe od Środy Śląskiej. Dojazd ze Środy Śląskiej drogą wojewódzką nr 346 do Rakoszyc i dalej drogą lokalną. Zespół zabudowań dawnego sołectwa znajduje się na północnym końcu Czech. Dokładna lokalizacja (nr12):
51.07791225976775, 16.656363493677286
Zabudowania dawnych dóbr lennych (nr 11), położone są bardziej na południe:
51.076731825363616, 16.656490120213924
W pobliżu zabudowań niewielki zagajnik, zapewne pozostałość po dawnym ogrodzie.
Damian Dąbrowski,
Luty 2022r.
