Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Nieder Tschirnau, od 1937r. Nieder Lesten, Kreis Guhrau)
Zabytki w Czerninie Dolnej
Do rejestru zabytków w Czerninie Dolnej został wpisany zespół pałacowy (nr rej.: A/3489/1121/A z 26.04.1988r.), obejmujący: pałac (nr 7), rządcówkę, dom mieszkalny, czworak, oficynę, dom mieszkalno-gospodarczy, spichlerz, kuźnię, dwie obory, stodołę, stajnię, tuczarnię oraz park pałacowy. Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kilka domów mieszkalnych oraz budynków gospodarczych.
Majątek w Czerninie Dolnej od 1650 roku należał do rodziny von Tschammer und Quaritz. Założycielem osobnej linii tej familii był Georg Ernst I (ur.1605r., zm.1690r.) z gałęzi rodu z Daszowa. Następnie w Czerninie Dolnej wzmiankowano jego potomków: Friedricha Oswalda (ur.1636r., zm.1693r.), Georga Caspara (ur.1669r., zm.1719r.), Heinricha Oswalda (ur.1697r., zm.1752r.), Oswalda Wilhelma I (ur.1729r., zm.1796r.). W 1791 roku w miejscowości znajdował się pałac, 2 folwarki, 18 gospodarstw kmieci, 16 wolnych zagrodników, 24 zagrodników omłockowych, 3 chałupników, 5 wiatraków oraz 16 innych domostw. W sumie Czernina Dolna liczyła 83 domy i 499 mieszkańców. W 1796 roku włości odziedziczył Heinrich Ernst Karl Wilhelm von Tschammer und Quaritz (ur.1757r., zm.1815r.), syn Oswalda Wilhelma I. W 1815 roku dobra znalazły się w rękach Augusta Eduarda Eugena (ur.1801r.), małoletniego syna Heinricha Ernsta. W 1830 roku w Czerninie Dolnej wzmiankowano 91 domów, 3 folwarki, 552 mieszkańców, w tym 11 katolików, browar, gorzelnia, młyn wodny oraz 5 wiatraków. W 1845 roku właścicielem majątku pozostawał August Eduard Eugen baron von Tschammer und Quaritz. W opisie miejscowości wymieniono 91 domów, 3 folwarki, 532 mieszkańców, w tym 13 katolików, ewangelicką szkołę, młyn wodny, 5 wiatraków, browar, gorzelnię, 5 rzemieślników, hodowlę 1247 owiec merynosów i 426 sztuk bydła. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli dwaj synowie Augusta Eduarda: Eugen August Heinrich Adolph (ur.1835r.) i Arthur August Louis Heinrich (ur.1838r.). Po podziałach rodzinnych dóbr Eugen był właścicielem majoratu z siedzibą w Gaworzycach w powiecie głogowskim. W skład majoratu wchodził również majątek w Czerninie Dolnej. W latach 1894-1902 jako dzierżawcę tej posiadłości wzmiankowano jego brata Arthura barona von Tschammer-Quaritz. W 1894 roku majątek liczył 525ha, w tym 300ha pól uprawnych, 125ha łąk, 74ha lasów, 13ha pastwisk, 2ha stawów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Od 1905 roku dzierżawcą był baron August Emil Siegfried von Tschammer (ur.1866r., zm.1948r.), syn Arhura. W 1912 roku włości miały powierzchnię 525ha, w tym 300ha pól uprawnych, 125ha łąk, 74ha lasów, 13ha pastwisk, 2ha stawów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po śmierci stryja, między 1917 a 1921 rokiem, major w stanie spoczynku, Siegfried baron von Tschammer und Quaritz, został właścicielem majoratu Gaworzyce. August Emil Siegfried von Tschammer (ur.1866r., zm.1948r.) i jego żona baronowa Edith z domu von Lieres und Wilkau byli ostatnimi właścicielami posiadłości przed II wojną światową. Mimo iż należał do nich majorat Gaworzyce, przeważnie mieszkali w rezydencji w Czerninie Dolnej. W 1937 roku posiadłość liczyła 524ha, w tym 264ha pól uprawnych, 150ha łąk, 75ha lasów, 22ha parku i ogrodu, 13ha pastwisk, 2ha wody, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku działała parowa krochmalnia, majątek posiadał własną elektrownię i pług parowy. Prowadzono rozwiniętą hodowlę czerwonego bydła śląskiego, sprzedaż buhajów, uprawiano ziemniaki.
Pałac w Czerninie Dolnej w połowie XVIII wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5785049,foto.html?idEntity=512778 (dostęp: 24.12.2022r.)
Pałac w Czerninie Dolnej istniał już w połowie XVIII wieku i został przedstawiony na rysunku Friedricha Wernera. Budowla ta została rozebrana w XIX wieku. Obecną eklektyczną rezydencję ufundował Arthur baron von Tschammer-Quaritz w 1895 roku. Budynek murowany, na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym z facjatkami i szczytami. Bryłę pałacu urozmaicają wieże, ryzality, ganki. Przed głównym wejściem murowany podjazd. Elewacja tynkowane, z ozdobnym efektem uzyskanym poprzez zastosowanie czerwonej cegły w gzymsach kordonowych, opaskach wokół okien i fryzach. Układ wnętrz dwutraktowy, z korytarzem między traktami. Na osi budynku sień z główną klatką schodową. Dodatkowa klatka schodowa we wschodniej części pałacu.
Rezydencja w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6528917,foto.html?idEntity=512778 (dostęp: 24.12.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/870268,foto.html?idEntity=512778 (dostęp: 24.12.2022r.)
Po II wojnie światowej na folwarku urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W pałacu urządzono mieszkania dla pracowników. W 1978 roku obiekt podlegał pod Kombinat PGR w Zaborowicach jako Zakład Rolny Czernina Dolna. Stan pałacu określono jako dobry. Po likwidacji PGR-u zabudowania należały do państwowych agencji. Rezydencja została opuszczona przez ostatnich lokatorów około 2011 roku i powoli niszczała. Następnie ANR sprzedała nieruchomość. Obecnie zabytek jest własnością prywatną. Inwestor powoli prowadzi prace remontowe. Elewacje pałacu zostały odnowione, jednak wnętrza w dalszym ciągu pozostają zdewastowane.
Czernina Dolna położona jest około 10 kilometrów na północny-wschód od Góry. Z miasta powiatowego dojazd drogami lokalnymi przez Kruszyniec, Ligotę i Czerninę. Zespół pałacowy znajduje się w centrum miejscowości, na południe od głównej drogi przebiegającej przez Czerninę Dolną.
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.72317862149671, 16.601904607138323
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2022r.
