Powiat głubczycki, gmina Kietrz
(nazwa niemiecka: Dirschel, Kreis Leobschütz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pomiędzy trzynastym a szesnastym stuleciem wioska wchodziła w skład dóbr komandorii joannitów z Grobnik koło Głubczyc. W 1557 roku Dzierżysław należał już do Macieja Rottenberga. Następnie właścicielami miejscowości byli jego spadkobiercy Kacper i Jerzy von Rottenberg. Jeszcze przed końcem XVI wieku Dzierżysław przeszedł w ręce Wacława Koleorscha z Kamieńca. Następnie dobra należały m.in. do rodziny Sedlnickich z Choltic, Jana Bernarda Brixa, rodu von Poppen. Na przełomie XVIII i XIX wieku miały miejsce częste zmiany właścicieli. W 1795 roku Karol Fryderyk hrabia von Geissler sprzedał majątek rotmistrzowi królewskiemu Filipowi Baltazarowi von Thun. Trzy lata później posiadłość wykupił Antoni Forni z Głubczyc. Nowy właściciel sprzedał grunty miejscowym chłopom. Pałac z otoczeniem w 1806 roku nabył Karol baron von Gruttschreiber. W 1809 roku właścicielką posiadłości została Teresa Dietrich von Adelsfeld z domu von Gruttschreiber. W 1841 roku w wyniku dziedziczenia i licytacji cały majątek przejął Ferdynand hrabia von Larisch (ur.1804r., zm.1892r.), starosta głubczycki i właściciel posiadłości w Łubiu koło Gliwic. Z Anną hrabianką von Larisch (ur.1831r., zm.1903r.) córką Ferdynanda i Anny z domu hrabianki von Mettich von Tschetschau w 1851 roku ożenił się w Dzierżysławiu Teodor von Rudno-Rudziński (ur.1815r., zm.1872r.). W 1860 roku hrabia Ferdynand von Larisch przekazał dobra w Dzierżysławiu swojemu wnukowi Teodorowi juniorowi von Rudno-Rudzińskiemu (ur.1851r., zm.1907r.). W 1894 roku majątek Teodora von Rudno-Rudzińskiego liczył 88ha, w tym 74ha pól uprawnych, 8ha łąk, 2ha lasu, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Rezydencję w Dzierżysławiu zamieszkiwała pani Olly von Poncet. Po śmierci męża w 1907 roku właścicielką majątku została wdowa Pani Helena (Ilka) z domu Brunner (ur.1857r., zm.1938r.). W 1909 roku jej posiadłość miała 28ha powierzchni, w tym 23ha pól uprawnych, 4ha łąk, 1ha pozostałych użytków. W rękach rodziny była także kopalnia gipsu „Dirscheler Gipswerke Theodor von Rudzinski”. W 1926 roku generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był właściciel fabryki Theodor von Rudno-Rudzinski, syn Pani Heleny z domu Brunner. W 1937 roku właścicielem posiadłości o powierzchni 43,75ha był już wspomniany Theodor von Rudno-Rudzinski. W rękach jego rodziny dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. Następnie przejęło je państwo polskie. W pałacu w 1945 roku urządzono obóz przejściowy dla niemieckich mieszkańców miejscowości. Budynek przed 1960 rokiem został zburzony. W 2007 roku uporządkowano pozostałe po rezydencji założenie parkowe, tworząc tzw. Park 5 Bram.
Pałac
Rezydencja została wzniesiona w pierwszej połowie XVIII wieku. Murowany budynek był piętrowy, wzniesiony na rzucie prostokąta, nakryty dachem czterospadowym z powiekami krytym łupkiem. Dłuższe elewacje były jedenastoosiowe, z centralnymi trzyosiowymi ryzalitami zwieńczonymi trójkątnymi przyczółkami. Nad głównym wejściem znajdował się balkon. Okna ozdabiały opaski i nadokienniki.
Przedwojenne zdjęcia zniszczonej rezydencji można znaleźć na portalu http://dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/710565,foto.html?idEntity=538449
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/774805,foto.html?idEntity=538449
Zabytki w Dzierżysławiu
Do rejestru zabytków w Dzierżysławiu wpisano kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja, XIV w., XVIII/XIX w., XX w. (nr rej.: 1168/66 z 19.02.1966r.) oraz „willę w lesie”, ul. Wojska Polskiego 18, 1920r. (nr rej.: 2186/88 z 30.12.1988r.), ogród (nr rej.: j. w.).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Dzierżysławia jest bardzo trudny i wymaga kilku przesiadek. W miejscowości zatrzymują się autobusy PKS kursujące m.in. z Branic, Kietrza i Raciborza. Do samego Raciborza można dotrzeć np. pociągiem w Rybnika lub autobusem z Gliwic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Sośnicowic, następnie DK919 do Rud i dalej do Raciborza. Z miasta najlepiej wyjechać DK416 w stronę Głubczyc. W Kietrzu z tej trasy należy skręcić w lewo w ul. Mickiewicza (DK420) prowadzącą do Pilszcza przez Dzierżysław. Park podworski znajduje się w centrum miejscowości, na zachód od głównej drogi (DK420). Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 70km. Samochód można zaparkować przy ulicy Zamkowej na obrzeżach parku.
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2015 r.
