Powiat lubiński, gmina Ścinawa
(nazwa niemiecka Dieban, Kreis Steinau a. O., od 1932r. Kreis Wohlau)
Zabytki w Dziewinie
Do rejestru zabytków w Dziewinie wpisano: kościół filialny p.w. św.św. Piotra i Pawła, XIV w., XVII w., nr rej.: A/1540/1762 z 11.07.1966r.; cmentarz przykościelny, nr rej.:A/1541/887/L z 16.02.1990r.; zespół pałacowy i folwarczny: pałac, z lat 1558-66, 1700, XX w., nr rej.: A/2840/1057 z 27.01.1964r.; park, pocz. XVIII w., 2 poł. XIX w., nr rej.: A/2841/542/L z 19.06.1974r.; folwark, nr rej.: 71/A/1-9/01 z 28.12.2001r.: 2 oficyny, 2 poł. XVIII w., pawilon (I), XVII w. (ruina?), pawilon (II), 2 poł. XIX w., stajnia z bramą, pocz. XX w., stodoła, 2 poł. XIX w., czworak, XIX/XX w., lodownia, poł. XIX w., piec chlebowy, XIX/XX w.
Miejscowość wzmiankowana w 1511 roku jako Dieben.
W Dziewinie znajdował się książęcy zamek myśliwski. Miejscowość należała m.in. do rodów von Kanitz, von Mühlheim, von Kreiselwitz, von Motschelnitz, von Schweinitz. W 1787 roku w miejscowości wzmiankowano stary pański dwór i dwa folwarki. W 1798 roku utworzono majorat Dziewin. W 1830 roku jego właścicielem był hrabia von Schweinitz. W miejscowości wzmiankowano pałac i dwa folwarki. Identyczne informacje można znaleźć w opisie Dziewina w źródle z 1845 roku. W 1857 roku jako właściciela majoratu Dziewin wymieniono Hansa Juliusa hrabiego von Schweinitz. Porucznik hrabia Hans Julius von Schweinitz und Crayn baron von Kauder wzmiankowano był w księgach adresowych w Dziewinie przynajmniej do 1872 roku. W 1894 roku fideikomis należał już do hrabiego Eberhard von Schweinitz und Krain, mieszkającego w rezydencji w Dziewinie. W tym czasie sam majątek w Dziewinie liczył 730ha. Eberhard hrabia von Schweinitz und Crain baron von Kauder wzmiankowany był także w księgach adresowych do 1912 roku. W 1912 roku funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku liczącego 2298ha był Erich hrabia von Schweinitz und Krain, który także dzierżawił włości Dziewin (730ha). Według księgi adresowej z 1937 roku Erich hrabia von Schweinitz und Krain, baron von Kauder był już właścicielem dóbr Dziewin i mieszkał w pałacu (auf Dieban). Należące do niego włości liczyły 843ha, w tym Dziewin 500ha (m.in. 9ha ogrodu i 11ha stawów). Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Zabudowania folwarczne i rezydencję przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Ścinawie (oddział Dłużyce). Pałac został prawdopodobnie nieco uszkodzony w końcowej fazie działań wojennych. Po 1945 roku przynajmniej w części budynku urządzono mieszkania pracowników gospodarstwa rolnego. W 1959 roku stan zachowania obiektu określano na 80%. W kolejnej dekadzie XX wieku pałac został opuszczony przez mieszkańców. W 1969 roku w zdewastowanym zabytku zalecono wykonanie remontu zabezpieczającego. Niestety do upadku Państwowego Gospodarstwa Rolnego w latach 90. XX wieku remont nie został wykonany. Przejęcie pałacu przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa nie poprawiło jego losu. W 1997 roku zabytek oddano w dzierżawę, a po 1998 roku został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Kolejni właściciele nie podjęli trudu prac remontowych. Po półwieczu zaniedbań na początku XXI wieku zawaliła się pierwsza część dachu i dwa renesansowe szczyty. W 2006 roku zawaleniu uległ kolejny fragment zadaszenia i najwyższy szczyt. W kolejnych latach miały miejsce następne katastrofy budowlane. Około 2015 roku zawalił się ostatni z renesansowych szczytów. Pomiędzy 2020 a 2023 roku runęła część murów obwodowych rezydencji. Z każdym kolejnym rokiem z zabytku pozostaje coraz mniej. Dzieje się to przy kompletnym braku zainteresowania ze strony właściciela, władz samorządowych oraz służb konserwatorskich.
Pałac w Dziewinie na litografii z połowy XIX wieku
Źródło: Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883.
Rezydencja na zdjęciach z pierwszej połowy XX wieku
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlösser., tom 2, Drezno 1909, tablica nr 25.
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/3712585,foto.html?idEntity=549752 (dostęp: 5.03.2016r.).
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/4154109,foto.html?idEntity=549752 (dostęp: 5.03.2016r.).
Dwór renesansowy
Rezydencja została wzniesiona w latach 1558-1566 z inicjatywy Friedricha von Kanitz. Pierwotnie składała się z dwóch skrzydeł. W 1580 roku dobudowano trzecie skrzydło i dwór uzyskał plan zbliżony do litery „U”. Kolejna rozbudowa siedziby miała miejsce w 1700 roku. W latach 1860-1889 rezydencja przeszła gruntowną renowację. Po 1945 roku nie prowadzono w zabytku prac remontowych. Pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, obecnie czteroskrzydłowy, zbudowany na nieregularnym planie. Część renesansowa trzyskrzydłowa. Skrzydła dwukondygnacyjne, dodatkowe kondygnacje znajdowały się w poddaszu, które nakrywały wysokie dachy dwuspadowe zakończone szczytami. Czwarte barokowe skrzydło również dwukondygnacyjne, nakryte dachem trzyspadowym. Do dziś zachowały się ozdobne obramienia okienne i portale z tablicami inskrypcyjnymi. Niestety w ostatnich dwóch dekadach katastrofy budowlane doprowadziły do zawalenia dachów i wszystkich najcenniejszych szczytów. Właściwie do dziś przetrwały tylko ściany obwodowe i część ścian działowych budynku. Wnętrza były jedno- i dwutraktowe. W pojedynczych salach parteru można odnaleźć sklepienia kolebkowe z lunetami i sklepienia krzyżowe.
Na północ od rezydencji pozostałości rozpadających się zabudowań pofolwarcznych. Jedynie dwa zabudowania są zadbane i użytkowane. Od południa do zabytku przylega zaniedbany park.
Stan dworu w marcu 2014 roku
Interesujące informacje na temat dworu w Dziewinie można znaleźć na stronie Ciekawe Miejsca
http://www.ciekawe-miejsca.net/przewodnik/polska/dziewin_najwiekszy_slaski_dwor_renesansowy
Dziewin położony jest około 20 kilometrów na wschód od Lubina. Z miasta powiatowego najlepiej wyjechać DK36 (ul. Ścinawska) prowadzącą do Ścinawy. W Ścinawie należy skręcić w prawo w ul. Wrocławską (DK372) w kierunku Prochowic. Przed miejscowością Dłużyce trzeba skręcić w lewo w lokalną drogę do Dziewina. Zespół folwarczny i pałac znajdują się w północnej części miejscowości, na prawo od głównej ulicy. Samochód można zostawić na poboczu drogi, w niewielkiej odległości od rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2017r., aktualizacja lipiec 2024r.
Dwór oraz kościół w Dziewinie w październiku 2020 roku
