Powiat średzki, gmina Udanin
(nazwa niemiecka Damsdorf, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Neumarkt)
Zabytki w Damianowie
Do rejestru zabytków w Damianowie zostały wpisane:
- kościół p.w. św. Michała Arch., XIV, XVII, XVIII/XIXw., nr rej.: A/1130/1655 z 7.05.1966r.
- cmentarz przykościelny, nr rej.: A/1143/900/L z 16.02.1990r.
- cmentarz parafialny, 1888r., nr rej.: A/1142/901/L z 16.02.1990r.
- zespół dworski:
- dwór, ob. ruina, XVIIIw., nr rej.: A/1269/226 z
31.05.1950r.
- owczarnia, ob. obora, 1823r., nr rej.: A/1272/525/L z 13.05.1977r.
- park krajobrazowy, pocz. XIXw., nr rej.: A/1270/194 z 31.05.1950r.
- zadrzewienie dębowe (okalające teren d. łąk dworskich), 2 poł. XVIIIw., nr rej.: A/1273706/L z 25.11.1986r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. liczne budynki mieszkalne i gospodarcze w wiosce. Z dawnego majątku oprócz zabudowań wpisanych do rejestru zabytków w ewidencji ujęto jeszcze dwie stodoły.
Miejscowość wzmiankowano w 1318r. jako Damiani villa, a w 1346r. jako Damiansdorff. Dobra należały m.in. do rodów von Reibnitz, von Adelsbach, von Stange. W XVIII wieku wieś dzieliła się na cztery działy. Górne Damianowi w 1743r. należało do Karla Erdmanna von Latowski, a od 1779r. do Friedricha Heinricha von Schweinitz. W 1785 roku wzmiankowano w nim folwark i wiatrak. Druga część Górnego Damianowa w 1742r. była własnością Balzera von Latowskiego. Następnie należała do Balzera Sigmunda von Latowskiego w 1752r., Heinricha Emanuela Traugotta von Festenberga w 1765r., deputowanego powiatowego Wilhelma von Diebitscha od 1777r. W opisie miejscowości z 1785 roku w tym dziale wzmiankowano folwark. Damianowo Środkowe w 1720r. było w rękach Hansa Christopha von Bibran, w 1744r. Renate Kunigunde von Latowski, w 1751r. Adama Friedricha von Eicke, w 1756r. Johanna Christopha Gottloba baron von Glaubitz, w 1767r. Ernestine Kunigunde Erdmut baronowej von der Dollen. Kolejnym właścicielem został Friedrich Heinrich baron von Schweinitz, który połączył dwie części wioski. W 1785 roku w Damianowie Środkowym znajdowały się dwa folwarki i wiatrak. Damianowo Dolne było własnością w 1742r. Joachima Abrahama Friedricha Alexandera von Spiller, w 1763r. Charlotte Friderike von Letow, z domu von Berg, spadkobierczyni rodziny von Spiller, a od 1775r. starszego ziemskiego Samuela von Wagenhof. W 1785 roku w tym dziale istniały dwa folwarki i wiatrak. Około 1800 roku rodzina von Richthofen zjednoczyła w swych rękach wszystkie posiadłości w Damianowie. W 1845 roku właścicielem dóbr był dr prawa Karl Otto Johannes Theresius von Richthofen (ur.1811r., zm.1888r.). W górnej części wsi wzmiankowano 9 domów, 162 mieszkańców, w tym 19 katolików oraz ewangelicką szkołę. W części Dolnej i Środkowej były 73 domy, pałac, 3 dawne siedziby pańskie przekształcone do innych celów, 4 folwarki, 3 wiatraki, cegielnia, browar, gorzelnia oraz hodowla 2830 owiec merynosów. Te działy Damianowa liczyły 520 mieszkańców, w tym 41 katolików. Dr prawa Karl Otto Johanes Theresius baron von Richthofen pozostał właścicielem majątku do śmierci w 1888 roku. Następnie włości otrzymał w spadku jego syn Karl baron von Richthofen (ur.1842r., zm.1916r.) z Goczałkowa Górnego w powiecie świdnickim. W 1917 roku posiadłość należała już do dr filozofii Günther baron von Richthofen z Jenkowa. Był on ostatnim prywatnym właścicielem majątku. W 1937 roku zatrudniał m.in. generalnego pełnomocnika kapitana w stanie spoczynku Hartoga i inspektora Lohana mieszkającego w Damianowie. Dobra liczyły 809,4ha, w tym 591,15ha pól uprawnych, 34,75ha pastwisk, 25ha łąk, 132ha lasów, 5,5ha parku, 5,5ha ogrodu, 1,1ha stawów, 14,4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac przed 1945 rokiem
Źródło: https://polska-org.pl/719125,foto.html?idEntity=512327 (dostęp: 31.08.2020r.)
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 2, Drezno-Berlin, 1909-1913, tablica 24.
Po 1945 roku posiadłość przejęło państwo polskie. W majątku utworzono zakład rolny podlegający pod Państwowe Gospodarstwo Rolne Udanin. Pałac był sporadycznie używany, m.in. urządzano w nim wiejskie zabawy. Już w latach 50. XX wieku w rezydencji zdjęto dachówki, które w powojennej Polsce były deficytowym materiałem. Brak dachu mocno przyspieszył proces niszczenia budynku. Ostatecznie ruinę rozebrano na początku lat 80. ubiegłego stulecia.
Rezydencja była budynkiem dwukondygnacyjnym, o dłuższych elewacjach dziewięcioosiowych, z centralnym pozornym ryzalitem, z mieszkalnym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym. Siedzibę założono na wzniesieniu. Od strony parku prowadził do niej mostek. Obecnie z pałacu pozostała zarośnięta samosiejkami sterta gruzu, skrywająca piwnice i fundamenty. Miejsce po rezydencji otacza rozległy park krajobrazowy z XIX wieku z ciekawymi okazami starodrzewu, m.in. platan klonolistny, dęby, lipy, kasztanowce, buki. W parku zaniedbany, zarośnięty staw. Na wschód od parku rozległy prostokątny dziedziniec folwarczny, otoczony przez zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Wśród budynków wyróżnia się zwłaszcza dawna owczarnia, murowana z kamienia z użycie cegły, z rozległym wnętrzem krytym kolebami opierającymi się na mocnych filarach.
Damianowo położone jest około 27 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego najkrótsza trasa prowadzi drogami lokalnymi do Chełmu, następnie drogą wojewódzką nr 345 i 363. Damianowo znajduje się w okolicach Jenkowa, na południe od drogi wojewódzkiej 363. Park oraz dawny folwark położone są w zachodniej części wioski, blisko kościoła, który jest dobrym punktem do rozpoczęcia zwiedzania Damianowa.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2020r.
Kościół w Damianowie
