Powiat średzki, gmina Udanin, przysiółek
(nazwa niemiecka Tschinschwitz, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Neumarkt)
Zabytki w Księżycach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Księżycach.
W ewidencji zabytków uwzględniono teren dawnego cmentarza za wioską oraz zespół folwarczny (nr 63, 64, 65, 66).
Księżyce w drugiej połowie XVI wieku były prawdopodobnie własnością rodu von Zedlitz. Następnie należały do Hansa von Gellhorn (zm. 1613r.). W 1742 roku włości posiadała Dorothea von Schellendrof z domu von Gutsmuth. W kolejnych latach, przed 1776 rokiem, odziedziczył je jej syn Hans von Schellendorf. W 1785 roku w miejscowości znajdował się folwark, 10 gospodarstw zagrodniczych i 1 chałupnicze. Księżyce liczyły 61 mieszkańców. Majątek pozostawał w rękach Hansa von Schellendorfa. W 1845 roku właścicielem dóbr był rycerz zakonu joannitów Hans von Gellhorn. W Księżycach wzmiankowano 23 domy, pałac, folwark, 133 mieszkańców, w tym 13 katolików, wiatrak, browar, gorzelnię oraz hodowlę 600 owiec merynosów. W dokumentach z lat 1856-1876 jako posiadacz włości występował Benno von Gellhorn, radca z Legnicy. W 1886 roku majątek należał do asesora dr Günther von Gellhorn. Jeszcze w tym samym roku dobra nabyła rodzina von Richthofen. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli Karl baron von Richthofen-Damsdorf (ur.1842r., zm.1916r.) z Goczałkowa Górnego i dr filozofii Günther baron von Richthofen-Damsdorf z Damianowa. W 1937 roku majątek w Księżycach należący do tego ostatniego liczył 139,91ha, w tym 124,25ha pól uprawnych, 6ha łąk, 2,8ha lasów, 0,76ha parku i ogrodu, 6,1ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Rezydencja przed 1945 rokiem
Źródło: https://polska-org.pl/631964,foto.html?idEntity=6514587 (dostęp: 31.08.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5542951,foto.html?idEntity=6514587 (dostęp: 31.08.2020r.)
Pałac wzniesiony w XIX wieku był budynkiem murowanym, założonym na planie prostokąta, parterowy, z centralnym piętrowym ryzalitem. Budynek nakrywał dach naczółkowy z powiekami. Rezydencje posiadała skromną dekorację. Budynek po 1945 roku użytkowany był przez PGR Udanin. Jego losy są bardzo niejasne. Prawdopodobnie został rozebrany około 1961 roku. Z drugiej strony nawet w opracowaniu z 2014 roku został opisany jako istniejący. Niestety nie jest to zgodne z prawdą.
Dawny folwark w Księżycach znajdował się na północnym krańcu wioski. Wokół nieregularnego dziedzińca folwarcznego luźno zlokalizowane były zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Obecnie w dobrym stanie z całego założenia została oficyna usytuowana w południowej części dawnego dziedzińca. Budynek ufundował w 1776r. Hans von Schellendorf. Parterowa oficyna posiada ciekawe szczyty o wykroju falistym. W jednym ze szczytów tablica z herbem, inicjałami fundatora i datą budowy. Z dwóch budynków gospodarczych pozostały mury obwodowe. Zarówno rezydencja jak i pozostałe budynki zniknęły bez śladu. W ich miejscu rozległa łąka.
Księżyce położone są około 24 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego najkrótsza trasa prowadzi drogami lokalnymi do Chełmu, następnie drogą wojewódzką nr 345 i 363. Księżyce przylegają do tej ostatniej trasy. Dawny majątek znajdował się w północnej części wsi, pomiędzy wspomnianą DW 363 i lokalną drogą do Damianowa.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2020r.
