Powiat oleski, miasto
(nazwa niemiecka: Guttentag, Kreis Rosenberg O.S.)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1267 r., prawa miejskie od 1374 r.
Właściciele majątku: Miejscowość początkowo należała do książąt opolskich, następnie do Piastów niemodlińskich, a po wygaśnięciu tej gałęzi dynastii wróciła w ręce linii z Opola. W 1452 r. książę Bernard podarował miasto Henrykowi Kranczkowskiemu ze Skrońska. Prawdopodobnie nieco wcześniej wzniesiono w Dobrodzieniu zamek otoczony wałami ziemnymi i ostrokołem. W rękach prywatnych miasto rozwijało się powoli, niekorzystny wpływ na jego funkcjonowanie miał też podział majątku i częste zmiany właścicieli. Od 1460 r. część miejscowości należała do Franciszka Kalinowskiego (zm. po 1502 r.), który w 1485 r. sprzedał Janowi Grotowskiemu zwanemu Laschke (właścicielowi innej części Dobrodzienia) czynsz, a w 1501 r. Mateuszowi von Gellhorn dział w Dobrodzieniu. Część miasta pozostała jednak w rękach Kalinowskich jeszcze w XVI w. Właścicielem tego majątku w 1526 r. był Henryk Kalinowski. Rok później wzmiankowany był Jan Kalinowski, a w 1538 r. Bernard Dobrodzinski (Kalinowski). Ostatnia informacja o przedstawicielu tej rodziny, Henryku, pochodzi z 1576 r. W 1528 r. Jan II senior von Posadowski (zm. 1551 r.), właściciel licznych majątków na Górnym Śląsku, starosta powiatu lubliniecko – oleskiego i księstwa opolsko – raciborskiego, kupił miasto i państwo Dobrodzień. Po jego śmierci dobra odziedziczyli synowie, Wacław i Jan III junior. Wacław zmarł w 1572 r., pozostawiając syna Jana, jego brat Jan III zmarł bezpotomnie w 1582 r. Wdowa po Janie III Marusza von Nawoy w 1585 r. sprzedała majątek Jerzego Jarotzki von Jarotschin, jednym ze świadków umowy był Łukasz Pelka (zm. 1586 r.) z Urbanowic. Po śmierci Jerzego Jarotzkiego w 1600 r. opiekunem jego dzieci został Jan Hornik von Hern z Lubszy. W 1610 r. do pełnoletniości doszedł i objął rządy Daniel von Jarotzki, syn Jerzego. Daniel zmarł w 1612 r. pozostawiając państwo Dobrodzień swojej żonie Annie, córce Melchiora von Gaschin, od której w 1648 r. dobra kupili bracia Karol Henryk i Bogusław von Blacha z Turawy. Karol Henryk zmarł bezpotomnie w 1667 r., jego brat siedem lat później sprzedał państwo Dobrodzień i majątki Szemrowice oraz Warłów Janowi Blankowkiemu von Dembschuetz und Turawa (zm. 1680 r.). Kolejnymi właścicielami majątku byli jego syn, Bogusław Ernest Antoni (w latach 1680-1707), wnuk Jan Wacław (od 1707 do 1724 roku, w latach 1707 – 1710 wspólnie z bratem Franciszkiem Karolem), Wacław Łazarz von Blankowski, syn Jana Wacława i Franciszek Ludwik von Blankowski, który w 1743 r. sprzedał zamek wraz z resztą majątku mieszczanom dobrodzieńskim. Trudna sytuacja finansowa miasta, związana z wojnami śląskimi, zmusiła mieszczan w 1748 r. do sprzedaży dóbr generałowi Bernardowi Henrykowi von Bornstädt (zm. 1752 r.). Od spadkobierców generała w 1754 r. miasto odkupił Karol Fryderyk von Schöneich-Carolath. Następnie majątek należał do: Michała von Paczkowski (w latach 1764-1768), Jerzego Ludwika von Dallwig (1768-1774, zm. 1796 r.), Mikołaja Augusta Wilhelma von Burghaus (1774-1777), Ludwika Fryderyka Wilhelma von Schlabrendorf (1777 r.), Karola Henryka von Sobeck (1777-1780), Feliksa Fryderyka Jana von Stümer (1780-1789). W latach 1789 – 1884 dobra dobrodzieńskie były własnością książąt brunszwickich, po których odziedziczył je książę Albert von Wettin, od 1904 r. jako Fryderyk August III, król Saksonii (zm. 1932 r.). W 1919 r. król sprzedał część posiadłości państwu i osobom prywatnym, reszta dóbr została wykupiona przez państwo niemieckie w 1927 roku.
Dwór
Na temat zamku dobrodzieńskiego wzmiankowanego w 1452 roku trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. Budynek wielokrotnie przebudowywany przetrwał zapewne do XIX wieku, kiedy to ostatecznie został rozebrany. W jego miejscu zbudowano w latach 1848-1849 klasycystyczny dwór. Dwór przeszedł przebudowy w pierwszej połowie XX w. i w czasach późniejszych. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym. W jednej z krótszych elewacji główne wejście do budynku, przy drugiej drewniany ganek. Dłuższa elewacja (frontowa) siedmioosiowa, z centralnym ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Elewacje dworu zachowały podziały ramowe wykonane za pomocą pilastrów, boniowany cokół oraz proste obramowania otworów okiennych pierwszej kondygnacji. Układ wnętrz dwutraktowy, z korytarzem między traktami i sienią z jednobiegową klatką schodową. W pobliżu dworu zachowane budynki gospodarcze dawnego folwarku. Do dworu przylega park krajobrazowy, założony w latach 1884-1914, w miejscu osuszonego stawu, zwanego zamkowym. W parku poza cennymi okazami starodrzewu warto zwrócić uwagę na kamienny most pochodzący z 1610 roku.
Zabytki w Dobrodzieniu
Do rejestru zabytków w Dobrodzieniu wpisano: układ historyczny miasta (14.03.1953 r., nr rej.: R/399/53), kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny i cmentarz przykościelny (9.03.1971 r., nr rej.: 1181/71 i 1.03.1978 r., nr rej.: 76/78), drewniany kościół cmentarny p.w. św. Walentego (12.03.1960 r., nr rej.: 385/60 i 1.03.1978 r., nr rej.: 74/78), cmentarz żydowski (27.05.1988 r., nr rej.: 439/88), dwór (12.03.1960 r., nr rej.: 387/60).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd do Dobrodzienia komunikacja publiczną zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z: Częstochowy, Lublińca, Opola. Ze względu na liczbę połączeń polecam dojazd przez Lubliniec. Do samego Lublińca można bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Tarnowskich Gór, lub Katowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 901 w kierunku Olesna, trasa ta prowadzi przez Dobrodzień, park z dworem znajdują się na prawo od niej. Odległość: w jedną stronę około 60 km. Samochód można zaparkować tuż obok dworu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r.
