Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Reńska Wieś
(nazwa niemiecka: Kostenthal, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny
Początki osady sięgają być może X stulecia. Pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi jednak dopiero z 1221 roku kiedy to rycerz Stojgniew podarował Gościęcin Güntherowi, opatowi klasztoru cystersów w Lubiążu. Kolejne informacje na temat wioski pochodzą z 1223 roku. Dwa lata później miała miejsce lokacja Gościęcina na prawie niemieckim. W 1235 roku opat Günther przekazał osadę biskupstwu wrocławskiemu. W skład dóbr kapituły biskupiej posiadłość wchodziła do sekularyzacji majątków kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku. W zachodniej części Gościęcina znajdowały się grunty należące do wolnych sołtysów. W 1594 roku po raz pierwszy na tych terenach wzmiankowano kaplicę p.w. św. Brykcjusza. W 1661 roku Martha i Martin Wolff, właściciele wolnego sołectwa w miejscu kaplicy ufundowali drewniany kościół, pod tym samym wezwaniem. W 1783 roku Gościęcin określano jako dużą i piękna wioskę. Gleby wokół były dobre i dawały duże plony. Osada liczyła 765 mieszkańców, znajdowała się w niej duży majątek wolnego sołectwa, 76 zagród kmiecych i 55 zagrodniczych. Działały również dwa wiatraki. W centrum Gościęcina wznosił się kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii. Do utworzonego około 1730 roku dekanatu należały m.in. Urbanowice, Trawniki, Karchów, Ligota i Borzysławice. Przy kościele funkcjonowała katolicka szkoła. W 1822 roku majątek wolnego sołectwa przeszedł w ręce rodziny Walliczek. W 1830 roku w Gościęcinie znajdował się majątek wchodzący w skład dóbr królewskich, dawniej własność kapituły biskupów wrocławskich. W wiosce było 160 domów, zamieszkałych przez 907 osób, z tego tylko 3 wyznania ewangelickiego. W skład miejscowości wchodziła również kolonia Bryksy i wolne sołectwo rodziny Walliczek. Kolonia liczyła 13 domostw i 63 mieszkańców, wszystkich wyznania katolickiego. Kościół p.w. św. Brykcjusza służył mieszkańcom kolonii i wolnego sołectwa. W 1845 roku w Gościęcinie były 192 domy. Liczba mieszkańców wzrosła do 1346, w tym 7 ewangelików. Ewangelicy należeli do parafii w Koźlu. Katolicy posiadali na miejscu wspomniany wyżej kościół parafialny. Królewski majątek podlegał urzędowi w Koźlu. W drugiej połowie XIX wieku posiadłość ta nie była już wzmiankowana. Zapewne została sprzedana i rozparcelowana pomiędzy rolników z Gościęcina. Kolonia Bryksy i wolne sołectwo w 1845 roku składały się z 14 domów, zamieszkałych przez 131 osób, w tym dwie wyznania ewangelickiego. Na folwarku rodziny Walliczek hodowano m.in. 800 owiec merynosów i 225 sztuk trzody chlewnej. W 1855 roku Gościęcin liczył 1351 mieszkańców, a Bryksy i wolne sołectwo 120 mieszkańców. Sześć lat później odpowiednio: 1499 mieszkańców, wszyscy katolicy i 133 mieszkańców, również wszyscy katolicy. W 1876 roku właścicielem wolnego sołectwa był Julius Walliczek (ur.1824r., zm.1893r.). Po śmierci Juliusa Walliczka w książce adresowej z 1894 roku jako posiadacze majątku wzmiankowani są jego spadkobiercy. Dobra liczyły 166ha, w tym 157ha pól uprawnych, 3ha łąk, 3,2ha lasów, 2,8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na terenie folwarku funkcjonował browar. W kolejnych latach rodzina Walliczek uregulowała sprawy spadkowe. W 1902 roku wolne sołectwo o powierzchni 162ha należało już tylko do Maxa Walliczka (ur.1862r., zm.1933r.), zapewne syna Juliusa. W gospodarstwie hodowano bydło rasy holenderskiej oraz świnie rasy niemieckiej szlachetnej. W 1909 roku wzmiankowano także hodowlę koni rasy oldenburskiej, a zamiast bydła rasy holenderskiej bydło rasy wschodniofryzyjskiej. Powierzchnia dóbr przez wiele lat ulegała tylko minimalnym zmianom. W 1930 roku posiadłość liczyła 163,3ha, w tym 152ha pól uprawnych, 3,5ha łąk, 4ha pastwisk, 3,8ha parków, ogrodów, dróg i podwórzy gospodarczych. Problemy zaczęły się po śmierci Maxa Walliczka w 1933 roku. Cztery lata później dobra należące do rodziny Walliczek miały powierzchnię 87,57ha, w tym 12,25ha pól uprawnych, 3ha łąk, 3,32ha parków, ogrodów, dróg i podwórzy gospodarczych. Ten niewielki majątek pozostał w rękach krewnych Maxa Walliczka zapewne do końca drugiej wojny światowej. Po 1945 roku dobra przejęło państwo polskie. Na terenie folwarku utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną. Wzniesiono również nowe zabudowania gospodarcze, w których funkcjonowała Stacja Hodowli Roślin. Obecnie użytkowana jest tylko część zabudowań. Pozostałe powoli popadają w ruinę. Niektóre budynki dawnego folwarku zostały wyburzone. Teren ogrodzony od ulicy Górnej. Od zachodu (ul. Parkowa) brak ogrodzenia i informacji o stanie własnościowym.
Dwór
Rezydencja rodziny Walliczek znajdowała się w pobliżu skrzyżowania ulicy Górnej i Parkowej. Budynek został wyburzony po 1945 roku, w czasach Polski Ludowej. Częściowo wygląd dworu możemy odtworzyć dzięki przedwojennej widokówce. Był to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, częściowo parterowy, częściowo dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dosyć skomplikowanym dachem łamanym z lukarnami i powiekami. W jednej z elewacji bocznych posiadał parterowy trzyboczny ryzalit, zamknięty niewielkim balkonem. W dłuższej elewacji znajdował się dwukondygnacyjny ryzalit, zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Na skrzyżowaniu kalenic dachów wznosiła się niewielka wieżyczka. Elewacje miały skromny charakter, z dekoracji widoczne są opaski wokół otworów okiennych i kordonowy gzyms między kondygnacjami. Podobnie jak koniec budynku równie tajemnicze są jego początki. Wzmianki o wolnym sołectwie pochodzą już z XVII wieku. Zapewne tez w tym czasie w Gościęcinie istniała siedziba wolnych sołtysów. Oceniając jednak wygląd budynku z pocztówki można przypuszczać, że powstał on w XIX wieku. Być może został wzniesiony po przejęciu majątku przez rodzinę Walliczek w 1822 roku.
Zdjęcie pocztówki sprzed 1945 roku pochodzi ze strony www.dolny-slask.org, a dokładnie z tego miejsca
http://dolny-slask.org.pl/716667,foto.html?idEntity=508670
Zabytki w Gościęcinie
Do rejestru zabytków w Gościęcinie wpisano kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP (7.02.1970r., nr rej.: 1946/70); plebanię (20.09.1966r., nr rej.: 1610/66); drewniany kościół odpustowy p.w. św. Brykcjusza (22.04.1954r., nr rej.: 95/54 – później wypisany z księgi rejestru); spichrz folwarczny z połowy XIX wieku (22.09.1966r., nr rej.: 1611/66).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Gościęcina zapewniają autobusy firmy Arriva Sp. z o.o. z Kędzierzyna-Koźla, kursujące m.in. z Głogówka, Głubczyc, Kędzierzyna-Koźla, Nysy i Prudnika. Najlepsze połączenie jest z Kędzierzynem-Koźlem. Do stacji kolejowej w Koźlu można dotrzeć pociągiem np. z Gliwic, Opola lub Wrocławia. Z Koźla do dzielnicy Kędzierzyn kursują autobusy komunikacji miejskiej. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, następnie obwodnicą miasta (DK40) do ronda, z którego trzeba zjechać w lewo w DK418 prowadzącą przez Reńską Wieś. Na skrzyżowaniu za miejscowością należy jechać na wprost DK38 w kierunku Głubczyc. Następnie z DK38 trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Gościęcina. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 65 km. Nieistniejący dwór znajdował się w praktycznie w centrum wioski, w pobliżu skrzyżowania ulicy Górnej z ulicą Parkową. Samochód można zaparkować przy ul. Szkolnej. W pobliżu warto zobaczyć drewniany kościół pątniczy p.w. św. Brykcjusza w przysiółku Gościęcina o nazwie Bryksy. Na cmentarzu przy tym kościele znajdują się groby właścicieli majątku w Gościęcinie.
Damian Dąbrowski
Sierpień 2013r.
