Powiat dzierżoniowski, gmina Niemcza
(nazwa niemiecka Guhlau, Kreis Reichenbach)
Zabytki w Goli Dzierżoniowskiej
Do rejestru zabytków w Goli Dzierżoniowskiej wpisano zespół zamkowy, XVI-XIX w.: zamek, nr rej.: A/4171/459 z 6.06.1957r. (wypis z księgi rejestru); park, nr rej.: A/4172/842/WŁ z 18.09.1981r.
Miejscowość wzmiankowano w 1210 roku pod nazwą Gola. W dokumencie z 1371 roku pojawia się po raz kolejny, tym razem jako Gole. Spośród właścicieli Goli warto na pierwszym miejscu wspomnieć o rodzinie von Rohnau. Około 1580 roku Leonhard von Rohnau ufundował istniejący do dziś renesansowy dwór obronny. W 1626 roku dobra należały do Georga von Ronau (Rohnau). W kolejnych latach majątek w Goli przeszedł w ręce przedstawicieli rodu von Hentschel. W 1698 roku w miejscowości wzmiankowano Johanna Friedricha Kasimira von Hentschel. Rok później jeden z właścicieli posiadłości – Johann Gottfried Josef von Hentschel und Gutschdorf otrzymał tytuł barona Rzeszy. Jeszcze w pierwszej połowie osiemnastego stulecia Gola przeszła na własność rodu von Seidlitz. W 1785 roku w miejscowości wzmiankowano radcę barona von Seidlitz auf Girlachsdorf. W Goli znajdował się folwark, 30 gospodarstw zagrodniczych i 6 chałupniczych. Wioska liczyła 200 mieszkańców. W 1821 roku dobra przeszły na własność rodziny von Prittwitz und Gaffron. Według źródła z 1830 roku posiadłość znajdowała się w rękach porucznika Moritza von Prittwitz und Gaffron. W Goli wzmiankowano stary pałac, folwark, 287 mieszkańców – w tym 85 katolików – browar, wiatrak i młyn wodny. W 1845 roku właścicielem dóbr był landrat i starszy ziemski von Prittwitz-Gaffron. W Goli znajdował się pałac, folwark, browar, gorzelnia, wiatrak i 45 domów. Wioska liczyła 327 mieszkańców, w tym 78 katolików. W 1856 roku wzmiankowano w Goli landrata w stanie spoczynku i starszego ziemskiego von Prittwitz-Gaffron. Z kolei źródło z 1857 roku jako właściciela majątku wymienia Moritza hrabiego von Prittwitz-Gaffron, zwanego von Kreckwitz. Zapewne chodzi o tą samą osobę. Według ksiąg adresowych z lat 1872-1876 posiadłość należała do kapitana w stanie spoczynku Christiana Moritza von Prittwitz-Gaffron. Mieszkała on w rezydencji w Goli. W 1886 roku dobra należące do Christiana Moritza von Prittwitz-Gaffron (Gola mit Johannisthal und Antheil Girlachsdor) liczyły 314ha, w tym 191ha pól uprawnych, 20ha łąk, 94ha lasów, 3ha stawów, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku działał browar i gorzelnia. W 1894 roku majątek o powierzchni 328ha - 198ha pól uprawnych, 20ha łąk, 94ha lasów, 3ha stawów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – od Christiana Moritza von Prittwitz-Gaffron dzierżawił Silvius von Goldfus auf Kittlau (z Kietlina, powiat Niemcza). Następnie (według ksiąg adresowych z lat 1902-1905) dzierżawcą włości był Kgl. Oberamtmann Adolf Rohde auf Rothschloss (z Białobrzezia, powiat Strzelin). W 1909 roku majątek liczący 340ha dzierżawiła firma A. Rohde – cukrownia z Kondratowic (Kurtwitz, Kreis Nimptsch). Christian Moritz von Prittwitz-Gaffron wzmiankowany został po raz ostatni jako właściciel fideikomisu Gola w księdze adresowej z 1912 roku. W 1917 roku majorat należał już do małoletniego Ernsta Wilhelma von Prittwitz-Gaffron. Jego opiekunem był zamieszkały w Goli (in Guhlau), Günther von Prittwitz und Gaffron, kapitan w stanie spoczynku. Dobra liczące 340ha (w tym 180ha pól uprawnych, 21ha łąk, 7ha pastwisk, 113ha lasów, 4ha stawów, 4ha parku i ogrodu, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków) dzierżawił porucznik Julius baron von Canitz und Dallwitz. Według źródła z 1921 roku sytuacja własnościowa nie uległa zmianie. W 1926 roku właścicielem fideikomisu był nadal Ernst Wilhelm von Prittwitz-Gaffron. Funkcję generalnego pełnomocnika pełniła jego matka Erna von Prittwitz und Gaffron, z domu baronówna von Fricks. Majątek dzierżawiła Gisela baronowa von Canitz und Dallwitz; 340ha, w tym 180ha pól uprawnych, 21ha łąk, 7ha pastwisk, 113ha lasów, 4ha stawów, 4ha parku i ogrodu, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Według księgi adresowej z 1930 roku właścicielką posiadłości była Pani Erna von Prittwitz und Gaffron, z domu baronówna von Fricks. Jej generalnym pełnomocnikiem był Günther von Prittwitz und Gaffron auf Schloss Korschwitz, a inspektorem baron von der Brincken. Włości liczyły 340ha, w tym 120ha pól uprawnych, 13ha łąk, 8ha pastwisk, 113ha lasów, 4ha stawów, 4ha parku i ogrodu, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków (w tym 71ha przeznaczonych do rozparcelowania). W 1937r. dobra pozostawały w rękach Erny von Prittwitz und Gaffron, z domu baronówna von Fricks. Inspektorem był Vorgmann. Majątek miał powierzchnię 292ha, m.in. 100ha lasów.
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/854478,foto.html?idEntity=550679 (dostęp: 28.11.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/4219139,foto.html?idEntity=550679 (dostęp: 28.11.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/867466,foto.html?idEntity=550679 (dostęp: 28.11.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/854494,foto.html?idEntity=550679 (dostęp: 28.11.2016r.)
Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Dwór w 1945 roku został zdewastowany i rozszabrowany przez żołnierzy radzieckich. Po przekazaniu majątku stronie polskiej znalazł się pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Nowy „gospodarz” nie posiadał zarówno środków jak i planów zagospodarowania zabytku. W kolejnych dekadach Polski Ludowej dwór popadał w coraz większą ruinę. Proces niszczenia budynku przyspieszył nie remontowany i nieszczelny dach. Zagładzie uległy stropy i liczne detale architektoniczne. Z zawilgoconych elewacji odpadała dekoracja sgraffitowa. Uszkodzono również piękny portal głównego wejścia. Z wnętrz wyszabrowano to co jeszcze pozostało po wizycie Armii Czerwonej. Z dworu pozostały mury obwodowe i część ścian działowych. Wydawało się, że koniec rezydencji w Goli jest nieunikniony i bliski. W 2000 roku zdarzył się jednak pierwszy z serii cudów. Właścicielem zrujnowanego zabytku została warszawska firma MC DIAM Sp. z o.o. i rozpoczęła jego odbudowę. Od 2003 roku opiekę nad dworem sprawowała warszawska Fundacja Zamek w Goli. W ciągu kolejnej dekady budynek został nie tyle wyremontowany, lecz wręcz odbudowany. W 2009 roku dwór posiadał już nowy dach. W kolejnych latach tempo prac nie spadało. W 2013 roku w rezydencji otwarto hotel, restaurację i SPA.
Wnętrza zabytku. Zdjęcia z czerwca i sierpnia 2013 roku wykonane w końcowej fazie prac restauracyjnych. Dziękujemy właścicielowi obiektu za zgodę na wejście na teren placu budowy oraz wykonanie i publikację zdjęć.
Dwór
Renesansowy dwór został wzniesiony dla Leonhardta von Ronawa (Rohnau) w 1580 roku. Rezydencja przeszła liczne przebudowy i rozbudowy (pocz. XVII w., po 1678r., pocz. XVIII w., 1888r.). W latach 2000-2013 dwór został odbudowany. Zabytek murowany z kamienia i cegły, częściowo potynkowany, z fragmentarycznie zachowaną dekoracją sgraffitową. Dwór częściowo podpiwniczony, czteroskrzydłowy, założony na planie zbliżonym do kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem. Skrzydła dwukondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, nakryte dachami dwuspadowymi. Bryłę budynku urozmaicają dwa wydatne ryzality i czterokondygnacyjna dobudówka z początku XVII wieku, przypominająca wieżę mieszkalną. Główne wejście ozdabia częściowo odtworzony renesansowy portal z 1580 roku. Portal składa się z jońskich pilastrów i fryzów z inskrypcjami oraz tarczami herbowymi. Elewacje upiększają zrekonstruowane szczyty i kamienne opaski wokół otworów okiennych. W elewacji północno-zachodniej drugi, znacznie skromniejszy portal. Wnętrza dworu znacznie przekształcone, jedynie w części pomieszczeń parteru odtworzono sklepienia kolebkowe i kolebkowe z lunetami. Właściciel obiektu kierował się zasadą nie tworzenia imitacji. Postawił na nowoczesne wnętrza pełne szkła i stali, które wyraźnie odcinają się od tego co zachowało się z pierwotnej bryły budynku. W hotelu ma być nowocześnie i jednocześnie przytulnie. Jaki jest ostateczny efekt tej koncepcji najlepiej zobaczyć i ocenić samemu.
Dwór z zewnątrz i jego otoczenie. Zdjęcia z czerwca 2013 roku z końcowej fazy prac restauracyjnych oraz sierpnia 2013 roku, wykonane już po otwarciu hotelu.
Wokół dworu zachowane resztki fosy, z dwuprzęsłowym kamiennym mostem przed głównym wejściem. Na wschód od rezydencji dziedziniec pofolwarczny z odnowiony zabudowaniami gospodarczymi. Od południa i zachodu pierwotny ogród ozdobny (z XVI/XVIIw.), w kolejnych stuleciach przekształcony w park krajobrazowy.
Oficjalna strona obiektu
http://www.uroczysko7stawow.pl/
Gola Dzierżoniowska położona jest około 12 kilometrów na wschód od Dzierżoniowa. Z miasta powiatowego najlepiej wyjechać ulicą Cichą w kierunku Niemczy. Za miejscowością Gilów z trasy tej należy skręcić w lewo (na północ) w lokalną drogę prowadzącą do Goli Dzierżoniowskiej. Gola to niewielka miejscowość (wg Wikipedii w 2011 roku liczyła 133 mieszkańców), folwark i dwór znajdują się na jej wschodnim krańcu, na południe od głównej ulicy. Samochód można zostawić na parkingu zlokalizowanym na dawnym dziedzińcu gospodarczym.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2016r.