Powiat średzki, gmina Środa Śląska
(nazwa niemiecka Gossendorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Gozdawie
Do rejestru zabytków w Gozdawie został wpisany zespół pałacowy, ok. 1860r.:
- pałac, nr rej.: A/3779/488/W z 13.03.1981r.
- park, nr rej.: A/3780/587/W z 29.11.1985r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania wchodzące w skład zespołu pałacowego: oficynę mieszkalną, oborę, spichlerz i chlewnię.
Miejscowość wzmiankowano w 1496r. jako Gossendorf. W XV i XVI wieku Gozdawa należała do rodziny Lucke. W 1666r. majątek nabył Carl Christoph von Lest. W 1749r. dobra były własnością von Elsnera. W osiemnastym stuleciu w posiadłości wzmiankowano także ród von Biedow. W 1795 roku w Gozdawie znajdował się folwark, pańska siedziba, 2 gospodarstwa kmiece, 6 zagrodniczych, 2 chałupnicze. W sumie 10 domostw zamieszkiwało 107 osób. Właścicielem dóbr był baron von Stillfried. Około 1830 roku włości w Gozdawie za 22 tyś talarów reńskich nabył Karl Schaubert, królewski starosta, radca i deputowany powiatowy. W 1830 roku w Gozdawie znajdował się pałac, 24 domy oraz dwa majątki: jeden wchodził w skład domeny królewskiej, a drugi należał do rodziny Schaubert. Wieś liczyła 131 mieszkańców, w tym 23 ewangelików. W 1845 roku sytuacja własnościowa nie uległa zmianie. W Gozdawie wzmiankowano 23 domy, folwark, wolne sołectwo, 180 mieszkańców, w tym 90 katolików oraz hodowlę 950 owiec merynosów. W latach 50. XIX wieku majątek należał do Karla von Salviati, królewskiego pruskiego asesora sądowego. Niestety żadna rodzina na dłużej nie związała się z rezydencją w Gozdawie. W kolejnych latach często następowały zmiany własnościowe. W 1861 roku w dobrach wymieniono Schrödera, w latach 1866-72 barona von Bock, królewskiego szambelana, w 1876 roku Galle z Wrocławia, w 1886r. Reinholda Bartscha, w 1894r. Adolfa Comnicka. W 1894r. posiadłość liczyła 268ha, w tym 228ha pól uprawnych, 17ha łąk, 18ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Około 1902 roku włości nabył G. Mieloch. W 1905 roku na krótko posiadłość wróciła do rodziny Bartsch. W latach 1909-1912 właścicielem dóbr był dr Fritz Rüffer. Powierzchnia majątku wynosiła 272ha, w tym 232ha pól uprawnych, 17ha łąk, 18ha lasów, 5ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1912 roku posiadłość nabyła rodzina Gregor. W latach 1921-1937 włości należały do spadkobierców Johanna Gregora, w tym wdowy Pani Hedwig Gregor. W jej imieniu folwarkiem zarządzali generalni pełnomocnicy, w 1921 r. Friebe major w stanie spoczynku, w 1937r. Fritz Ulrich baron von Hutten, zamieszkały w Gozdawie. W 1937 roku dobra rycerskie Gozdawa liczyły 272ha, w tym 232ha pól uprawnych, 17ha łąk, 18ha lasów, 5ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Po drugiej wojnie światowej początkowo majątek w Gozdawie powierzono Spółdzielni Kółek Rolniczych ze Środy Śląskiej. Około 1965 roku folwark i pałac należały już do miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W zaniedbanej rezydencji mieściły się biura i mieszkania pracowników. W latach 1975-1976 prowadzono bieżące prace remontowe. Być może prowadził je kolejny z użytkowników. Do 1991 roku zabudowania należały do PGR-u w Radoszycach jako jednostka Zakład Rolny w Juszczynie obiekt Gozdawa. Po upadku PGR-u własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Pałac w kolejnych latach został sprywatyzowany. Obecnie zabytek nadal pełni funkcję mieszkalną, pozostaje własnością prywatną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz. Niestety stan techniczny budynku stale się pogarsza.
Klasycystyczny pałac został wzniesiony około 1861 roku w miejscu osiemnastowiecznej siedziby szlacheckiej. Budynek murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Pałac przebudowywany w latach 20. XX wieku i po 1945 roku. Układ wnętrz dwutraktowy, częściowo przekształcony. Ozdobą zabytku jest ryzalit pozorny fasady, w nim głęboka wnęka arkadowa poprzedzona schodami, mieszcząca główne wejście do budynku. Nad wejściem płycina z tarczami herbowymi oraz datą 1861. Elewacje zachowały pozostałości oryginalnych detali architektonicznych: boniowanie pozorne, gzymsy między kondygnacjami, podokienne i wieńczący, nadokienniki, kanelowane pilastry. Na południe od rezydencji rozciąga się zdewastowany park o przeważnie rodzimym liściastym drzewostanie (klony, buki, graby, wiązy). Z ciekawszych okazów warto wymienić cypryśnik Lawsona i żywotnik olbrzymi. Na północ od siedziby zabudowania gospodarcze rozłożone wokół dwóch dziedzińców folwarcznych. Częściowo zachowany oryginalny mur otaczający pałac, murowany z cegły, z krenelażem i furtą, ponad którą glorietta.
Gozdawa położona jest około 10 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego dojazd zapewnia droga wojewódzka nr 346 łącząca Środę Śląską i Kąty Wrocławskie. Gozdawa znajduje się nieco na wschód od tej trasy. Zespół pałacowy położony jest na krańcu miejscowości, a jego zabudowania dominują nad resztą tej stosunkowo niewielkiej wsi.
Lokalizacja pałacu: 51°06'40.5"N 16°39'28.2"E
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2020r.
