Powiat gliwicki, gmina Gierałtowice
(nazwa niemiecka: Gieraltowitz, Kreis Tost-Gleiwitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Gierałtowice zostały założone w drugiej połowie XIII w. Pierwsza wiadomość o właścicielach miejscowości pochodzi z 1483 r., kiedy to przez księcia Przemysława toszeckiego został wydany dokument potwierdzający szlachectwo braci Jana, Piotra i Marka z Gierałtowic. Piotr zwany starszym pojawia się w źródłach do lat trzydziestych XVI w. Pozostawił on syna Piotra młodszego, córkę Agnieszkę i prawdopodobnie drugiego syna Jakuba. Od 1539 r. w dokumentach wzmiankowani są bracia Mateusz i Jan Gierałtowscy, niestety trudno określić stopień ich pokrewieństwa z wcześniej wymienionymi przedstawicielami tej rodziny. Gierałtowice należały do potomków Jana do 1622 r., kiedy to na mocy testamentu Wacława Gierałtowskiego wraz z resztą majątków rodzinnych przeszły na własność jego małżonki Joanny z domu Siedlnickiej. W czasach późniejszych właściciele dóbr w Gierałtowicach często się zmieniali. Miejscowość należała między innymi do rodzin von Welczek i von Holly. W pierwszej połowie XIX w. Joseph von Madeysky poślubił Marię córkę Josepha Bernarda Valeriusa hrabiego von Welczek. Teść w prezencie ślubnym podarował zięciowi majątek w Gierałtowicach. Madeysky wzniósł w nim istniejący do dzisiaj pałac. W 1853 r. Karol III von Raczek z Czekanowa odkupił od niego posiadłość, a rok później poślubił córkę Josepha, Marię Dorotheę von Madeysky (1836-1888). Po śmierci Karola III w 1898 r. majątek w Gierałtowicach odziedziczył ich młodszy syn Franz (zm. 1926 r.). Z małżeństwa z Margarette Emmą von Ludwig, Franz von Raczek miał trzy córki: Verę, Marię i Dolores. Dolores von Raczek była ostatnią właścicielką posiadłości, którą w 1929 r. sprzedała Spółce Osadniczej „Ślązak” z Katowic. W następnych latach majątek został rozparcelowany. Dalsze losy dworu Madejskich nie są znane, w czasie drugiej wojny światowej, dobudowano do niego piętrowe ryzality. Obecnie budynek i niewielki park są własnością prywatną. Zabytek można zobaczyć tylko z zewnątrz, zza płotu.
Klasycystyczny dwór, wielokrotnie przebudowywany, pozbawiony cech stylowych. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z zagospodarowanym poddaszem i piętrowymi ryzalitami, nakryty dachem naczółkowym. Fasada siedmioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem pozornym, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Na osi główne wejście do budynku poprzedzone schodami. Analogiczny ryzalit w elewacji ogrodowej, do jednej z elewacji bocznych dobudowany murowany ganek z balkonem na wysokości drugiej kondygnacji. Elewacje budynku pozbawione ozdobnych detali. Brak informacji o układzie wnętrz, biorąc pod uwagę zewnętrzny wygląd dworu, posiada on zapewne centralnie usytuowany holl. W otaczającym rezydencję parku przeważa drzewostan liściasty. Warto zwrócić uwagę na fragmentarycznie zachowaną aleję kasztanowców.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Gierałtowic dobry dojazd komunikacją publiczną zapewniają autobusy KZK GOP, m.in. z Gliwic (linie nr: 8 i 58), z Knurowa i Zabrza (nr 47), z Knurowa i Katowic (nr 120). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic ulicą Bojkowską do Bojkowa, następnie na skrzyżowaniu prosto lokalną drogą do Gierałtowic. Odległość: w jedną stronę około 10 km. Dwór widoczny z głównej ulicy, znajduje się po jej prawej stronie. Samochód najlepiej zaparkować przy niedawno wybudowanym Ośrodku Zdrowia.
W Gierałtowicach przetrwało niewiele zabytkowych budynków. W rejestrze zabytków sztuki znalazł się tylko dwór, wpisany 5.02.1966 r., pod nr rej.: 561/66. W miejscowości warto zobaczyć również pochodzący z lat trzydziestych XX w. neobarokowy kościół parafialny p.w. Matki Bożej Szkaplerznej. W Gierałtowicach znajdowały się również: drewniany kościół p.w. św. Katarzyny (w latach 1975-76 przeniesiony do Rybnika Wielopola), plebania z XIX w. (zburzona w listopadzie 2009 r.).
Damian Dąbrowski,
Listopad 2010 r.
