Powiat oleśnicki, gmina Twardogóra
(nazwa niemiecka: Goschütz, Kreis Groß Wartenberg)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1155r.
Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od imienia pierwszego właściciela, niejakiego Goszcza. Do początków XVI w. wioska dzieliła się na część należącą do biskupów wrocławskich oraz majątek rycerski podlegający zamkowi w Miliczu. W XIV w. właścicielami dóbr rycerskich była rodzina von Wezenborg, następnie przed 1480r. przejęła je rodzina von Borschnitz. W XVI w. do Borschnitzów należał już cały Goszcz. W 1604r. hrabia Abraham von Dohna z Sycowa wykupił dział Hansa von Borschnitza, a rok później nabył resztę miejscowości od spadkobierców Melchiora von Borschnitza. Następnymi właścicielami Goszcza byli: hrabia Karl Hannibal (ur.1588r., zm.1633r.), syn Abrahama von Dohna, a później hrabia Maximilian Ernst, syn Karla Hannibala i Anny Elisabeth z domu Zapsky von Zaps. Rodzina von Dohna najprawdopodobniej ufundowała w miejscowości dwór, wzmiankowany po raz pierwszy w 1689roku. W 1636r. Maximilian Ernst von Dohna przekazał wioskę swojej matce, która cztery lata później wyszła ponownie za mąż, za Ulricha Christopha von Scharffenberga. Po śmierci Anny Elisabeth von Scharffenberg majątek w Goszczu odziedziczyły jej córki Eleonora Eusebia von Wagensperg i Cecylia Renata von Trautmannsdorf. Kolejnym właścicielem miejscowości został w 1665r. Gotfryd von Heister. Za jego rządów Goszcz w 1686r. uzyskał prawa miejskie. W kolejnych wiekach miejscowość rozwijała się jednak powoli, zdominowana przez majątek rycerski, przypominała raczej wieś niż miasto i ostatecznie w dziewiętnastym stuleciu utraciła prawa miejskie. W 1693r. Goszcz nabyła księżna Zofia von Würrtemberg-Öls. Przekazała ona posiadłość synowi, księciu Karolowi Fryderykowi z Bierutowa (ur.1681r., zm.1745r.), który w 1717r. odsprzedał ją Melchiorowi Abrahamowi von Langenau. W 1727r. dobra rycerskie w Goszczu zakupili opiekunowie prawni barona Heinricha Leopolda von Reichenbacha. Dwa lata później Heinrich Leopold ożenił się z Heleną Agnes zu Solms-Wildenfels. W 1730r. od cesarza Karola VI otrzymał on wraz z bratem Christophem Heinrichem tytuł hrabiowski. Pomiędzy 1730 a 1740r. Heinrich Leopold von Reichenbach rozbudował rezydencję w Goszczu. W tym czasie zakupił on również liczne majątki w księstwie oleśnickim, z których w 1741r. utworzył wolne państwo stanowe, przekształcone siedem lat później w majorat. W 1749r. niedawno zbudowany pałac w Goszczu został zniszczony w wyniku pożaru. W latach 1749-1755 według projektu Karola Marcina Frantza Reichenbachowie wznieśli nową rezydencję. Po śmierci hrabiego Heinricha Leopolda w 1775r. ordynację odziedziczył jego syn Heinrich Gustav Gottlob (ur.1731r., zm.1790r.). Z dwóch małżeństw: z Charlottą Augustą zu Schwarzburg (zm.1774r.) i Antoinette Caroline Luise von Schönburg-Rochsburg hrabia Heinrich Gustav Gottlob miał w sumie dwadzieścioro jeden dzieci. Po jego śmierci w 1790r. rządy w majoracie objął najstarszy z synów Heinrich Leopold Gottlob von Reichenbach. W 1793r. nowy właściciel Goszcza ożenił się z Johanną Franziską zu Solms-Baruth z Kliczkowa. W 1816r. fideikomis odziedziczył ich syn Heinrich Gottlob Gustav von Reichenbach (ur.1801r., zm.1869r.). Czwarty ordynat goszczański w 1824r. zawarł związek małżeński z hrabianką Adelhaid Constanz von Schlippenbach. W 1854r. hrabia Heinrich Gottlob Gustav von Reichenbach otrzymał od króla Fryderyka Wilhelma IV dziedziczne miejsce w Pruskiej Izbie Panów. Bogdan Wilhelm Heinrich Ernst von Reichenbach, syn i następca hrabiego Heinricha pracował w ministerstwie spraw zagranicznych Prus. W 1866r. objął on stanowisko konsula w Smyrnie, gdzie rok później zmarł. Po śmierci Heinricha Gottloba Gustawa w 1869r. piątym ordynatem został jego małoletni wnuk Heinrich Raphael von Reichenbach (ur.1865r., zm.1946r.). W 1886r. majątek w Goszczu o powierzchni 627ha dzierżawił od rodziny Reichenbachów niejaki Schrader. W latach 1886-1888 na zlecenie hrabiego pałac w Goszczu przebudowano według planów wrocławskiego architekta Karla Schmidta. W 1894r. Heinrich Raphael przejął zarząd nad ordynacją i ożenił się z hrabianką Eriką Anną Wilhelminą von Dohna-Schlodien. W ten sposób po kilku wiekach przedstawicielka rodziny von Dohna powróciła do miejscowości. W 1905r. majorat Reichenbachów liczył 9897,5ha powierzchni, w tym majątek w Goszczu 643,45ha. W końcowej fazie pierwszej wojny światowej w 1918r. na froncie we Francji poległo dwóch synów hrabiego Heinricha Raphaela, a trzeci zmarł w Goszczu w wyniku odniesionych ran. W ten sposób dziedzicem dóbr został najmłodszy z synów Christoph Heinrich (ur.1900r., zm.1990r.). W 1927r. objął on zarząd nad rodzinnym majątkiem. W 1930r. powierzchnia dóbr wchodzących w skład fideikomisu wynosiła 10048,1ha (w tym Goszcz 793,4ha). Siedem lat później majorat liczył już tylko 8245,58ha. Wiosną 1945r. rodzina Reichenbach wyjechała z Goszcza, uciekając przed nadciągającą Armią Czerwoną. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątki wchodzące w skład jej majoratu zostały znacjonalizowane. Rezydencja w Goszczu została splądrowana, a w 1948r. w tajemniczy pożar strawił jej korpus. Pozostałe budynki oddano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Przedsiębiorstwo przeznaczyło większość zabudowań na mieszkania pracowników. Obecnie budynki te w dalszym ciągu pełnią funkcje mieszkalne. Niezagospodarowana oranżeria i dawny kościół dworski zostały w krótkim czasie doprowadzone do ruiny. Za zgodą konserwatora zabytków oranżerię rozebrano w 1965r. Zdewastowany kościół stoi do dzisiaj i w dalszym ciągu nie doczekał się remontu.
Pałac
Pierwotnie dwór z XVII w., przebudowany w latach 1730-1740. Zniszczony przez pożar w 1749r., następnie odbudowany przed 1755r. Remontowany i przebudowany w latach 1886-1888. Kompleks rokokowo-barokowych budynków murowanych z cegły, kamienia i rudy darniowej, potynkowanych, założonych wokół wewnętrznego dziedzińca, składał się ze skrzydła głównego, skrzydeł łącznikowych, domów gościnnych, domów oficjalistów dworskich, domu ogrodnika, oficyny i dawnej wozowni zwanej również budynkiem bramnym. Obecnie w stanie ruiny znajduje się główne skrzydło pałacu, pozostałe zabudowania są zamieszkane. Budynek główny był wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada piętnastoosiowa z centralnym ryzalitem poprzedzonym portykiem kolumnowym podtrzymującym balkon oraz dwoma ryzalitami pozornymi, zwieńczonymi trójkątnymi przyczółkami. Elewacje ozdabiały gzymsy, pilastry, nadokienniki, balustradowa attyka z rzeźbami i kartuszem herbowym von Reichenbachów, portyk kolumnowy. Układ wnętrz dwutraktowy, amfiladowy, z centralnym holem. Do kompleksu pałacowego przylega park, którego początki sięgają XVIII w. W zachodniej części parku zrujnowany klasycystyczny pawilon ogrodowy z około 1840r. W „leśnej” części parku znajdował się zwierzyniec i drewniany pałac myśliwski, zniszczony po 1945 roku.
Zabytki w Goszczu
Do rejestru zabytków w Goszczu wpisano układ ruralistyczny (30.06.2006r., nr rej.: A/789); kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP (15.04.1966r., nr rej.: 1641); kościół ewangelicki (2.12.1964r., nr rej.: 1179); nieczynny cmentarz ewangelicki (21.07.1992r., nr rej.: 659/W); zespół pałacowy: ruinę pałacu (14.07.1950r., nr rej.: 225), dwa budynki łącznikowe, dwie oficyny – dawne domy gościnne, oficynę mieszkalną, stajnię koni wyjazdowych, maneż, dom ogrodnika (28.05.2008r., nr rej.: A/1066/1-8), budynek bramny – obecnie dom mieszkalny nr 63 (15.04.1966r., nr rej.: 1642), dwa domy służby pałacowej (10.06.2008r., nr rej.: A/1067/1-2), park (31.05.1950r., nr rej.: 192).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Goszcza zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z Milicza, Oleśnicy, Sycowa i Twardogóry. Ze względu na połączenia komunikacyjne wymienionych miejscowości z Górnym Śląskiem nie polecam mieszkańcom tego rejonu dojazdu komunikacją publiczną do Goszcza. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Bielany Wrocławskie, a następnie trasą E67 (S8) i DK25 w stronę Ostrowa Wielkopolskiego. Z tej ostatniej trasy przed miejscowością Drołtowice należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Twardogóry przez Chełstów i Chełstówek. Z Twardogóry DK448 w kierunku Milicza prowadzi przez Goszcz. Ruiny pałacu znajdują się praktycznie w centrum miejscowości, na prawo od głównej ulicy. Odległość: w jedną stronę około 230 km. Samochód można zaparkować przed zrujnowaną rezydencją, na terenie dawnego dziedzińca honorowego.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2011 r.
