Powiat świdnicki, gmina Żarów
(nazwa niemiecka Ingramsdorf, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Imbramowicach
Do rejestru zabytków w Imbramowicach został wpisany kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP, 1522r., 2 poł. XVII w., nr rej.: A/1792/1678 z 12.05.1966r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono cmentarz parafialny, dom mieszkalny nr 14, dworzec kolejowy. Żadną formą opieki konserwatorskiej nie byy objęte zabudowania pofolwarczne, co ułatwio ich wyburzenia. Zarówno do rejestru jak i ewidencji zabytków nie jest wpisany budynek – willa Pätzold. Trudno się więc dziwić przekształceniu jego elewacji. Dodać trzeba do tego wyburzony dwór i cegielnię oraz wykarczowany park. W ten sposób po 1945 roku duża wioska o sporej liczbie cennych zabudowań zmieniła się w małą wieś, w której jedynym wartościowym zabytkiem jest kościół.
Miejscowość wzmiankowano w 1213r. jako Ingrammi villa, a w 1369r. pod nazwą Ingeramsdorff. Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od zasadźcy o imieniu Ingram bądź Imbram, pochodzącego z rodu Strzegomiów z Pożarzyska. W pierwszej połowie XIV wieku Imbramowice należały do przedstawicieli rodu von Czirn. Na przełomie XIV i XV wieku bracia Nikolas, Heinrich, Herman i Rudiger von Czirn byli właścicielami dworu, folwarku oraz czynszów z wioski. W tym czasie Imbramowice dzieliły się już na kilka części. Właścicielami jednego z działów od około 1370 roku byli członkowie rodu von Hundt. Rodzina von Hundt zachowała majątek aż do 1658r. Od końca XV wieku jedna z części wsi należała do rodu von Hof-Schnorbein. W 1691r. ostatni właściciel Imbramowic Środkowych z tej rodziny Christian August von Hof-Schnorbein sprzedał posiadłość. Od 1470r. w Imbramowicach nabierali znaczenia członkowie rodziny von Mettge, nabywający kolejne części wsi. W latach 80. XVI wieku dobra tej rodziny zostały wykupione przez Christopha von Kuhl i Adama von Strachwitz. W XVI wieku w Imbramowicach wzmiankowano również przedstawicieli rodów von Seidlitz, von Reibnitz, von Gellhorn, von Rohnau, von Bauch. W 1619r. było pięciu właścicieli majątków w Imbramowicach: Heinrich von Elber, Hans von Hof-Schnorbein, Hans von Hundt, Ernst von Kuhl, Christoph von der Dahm. Z kolei w 1658r. w wiosce były już tylko cztery działy: Christopha von der Dahm, Hansa Christopha von Hof-Schnorbein, Gabriela von Hundt i Hans Christopha von Kuhl. W 1666r. wieś dzieliła się na: Imbramowice Dolne – w rękach Johanna Ernsta von Engelhardta (nabył je w 1659r. od Heinricha von Kuhl), Imbramowice Środkowe – zarządzane przez Johanna Christopha von Hof-Schnorbein, Imbramowice Górne – w posiadaniu Karla Christopha von der Dahm. W 1691r. Imbramowice Środkowe kupiła Marie Elisabeth von Zedlitz z domu von Lundy. W 1698r. jej mąż baron Karl Julius von Zedlitz z Nowego Kościoła nabył od Anne Marie von Engelhardt z domu von Borschnitz Imbramowice Dolne. Po śmierci rodziców połączone dobra odziedziczyła Anna Elisabeth von Zedlitz, od 1699r. żona hrabiego Rzeszy Hansa Heinricha III von Hochberg na Roztoce. W ten sposób włości przeszły w ręce Hochbergów, którzy w 1733r. sprzedali je Samuelowi Adolfowi von Winterfeld. Około 1746r. posiadłość należała do wdowy Sophie Elisabeth von Winterfeld, która nieco później wyszła za mąż za hrabiego Antona Wilhelma von Nostitz. Imbramowice Górne około 1694r. odziedziczył Johann Kasper von Koschembar, mąż Joanny Eleonory z domu von der Dahm. W 1716r. dobra z dworem rodzina von Koschembar sprzedała Hansowi Heinrichowi von Reichenbach z Pyszczyna. W 1720r. posiadłość od ojca odkupiła Charlotte Sophie zamężna von Klimowski. W 1749r. Imbramowice Górne nabyła hrabina Sophie Elisabeth von Nostitz. W ten sposób wszystkie imbramowickie majątki znalazły się w rękach jednej osoby. Hrabina Sophie Elisabeth nie posiadała dzieci. Po jej śmierci włości w Imbramowicach otrzymał w spadku bratanek Johann Adolf von Knobelsdorf. W 1770r. posiadłość została włączona do klucza mrowińskiego. W 1785 roku Imbramowice składały się z 3 części: Górnej, Środkowej i Dolnej. W wiosce znajdował się kościół, probostwo, 2 szkoły, 3 folwarki. Miejscowość liczyła 300 mieszkańców. Johann Adolf von Knobelsdorf często oddawał dobra w Imbramowicach w dzierżawę. Około 1791r. dzierżawcą był Friedrich Samuel Ruprecht. W 1794r. zmarł Johann Adolf von Knobelsdorf, a jego córka i dziedziczka sprzedała kompleks majątków wokół Mrowin hrabiemu Friedrichowi Wilhelmowi Ludwigowi Heinrichowi von Schlabrendorf (ur.1773r., zm.1803r.) ze Stolca koło Ząbkowic Śląskich. Dziedziczką von Schlabrendorfa była jedyna córka Charlotte (ur.1787r.). Już w 1804r. została ona żoną Josepha Friedricha Franza de Paule Vincenta landgrafa von Fürstenberg-Weiter (ur.1777r., zm.1840r.). Według opisu z 1830 roku Imbramowice składały się z dwóch części – Dolnej i Górnej. W wiosce wzmiankowano 76 domów, trzy folwarki, 477 mieszkańców, w tym 117 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę, 2 wiatraki. W 1845 roku w Imbramowicach znajdowało się 75 domów, trzy folwarki, ewangelicka szkoła, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, 2 wiatraki, hodowla 280 sztuk bydła i 1600 owiec merynosów. Wieś liczyła 618 mieszkańców, w tym 185 katolików. Hrabina Charlotte zu Fürstenberg, z domu von Schlabrendorf nie doczekała się potomstwa. Przez wiele lat pełniła funkcję damy dworu cesarzowej austriackiej Elżbiety Bawarskiej i mieszkała w Wiedniu. Swych posiadłości w okolicach Świdnicy prawdopodobnie nigdy nie odwiedziła. Zarząd nam nimi pozostawiła w rękach administratorów. Po śmierci hrabiny w 1864r. majątek otrzymali w spadku nieznani z imienia spadkobiercy. W 1868r. włości obejmujące Mrowiny, Imbramowice i Tarnawę nabył Carl Friedrich von Kulmiz (ur.1809r., zm.1874r.), były podporucznik artylerii, radca, przemysłowiec, właściciel licznych zakładów w okolicach Żarowa. W 1874r. majątek obejmujący Imbramowice odziedziczył Paul von Kulmiz (ur.1836r., zm.1895r.), najstarszy syn Carla Friedricha. W 1894r. dobra w Imbramowicach liczyły 509ha, w tym 404ha pól uprawnych, 39ha łąk, 60ha lasów, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. Gospodarstwo prowadził inspektor Otto Melzer. Paul von Kulmiz z małżeństwa z Elisabeth von Poser und Gross-Nädlitz nie doczekał się potomstwa. W 1895r. klucz mrowiński obejmujący majątek w Imbramowicach otrzymał w spadku jego młodszy brat Rudolf von Kulmiz (ur.1848r.), porucznik kawalerii, właściciel posiadłości w Dobrzeniu koło Oleśnicy. Małżeństwo Rudolfa z Katharine von Rosenberg-Lipinsky (zm.1933r.) pozostało bezdzietne. Gdy Rudolf zmarł w 1905r. wdowa po nim zatrzymała siedzibę w Dobrzeniu. Resztę dóbr odziedziczył najmłodszy syn Carla Friedricha – Eugen Karl von Kulmiz (ur.1850r., zm.1925r.). Zjednoczył on w swych rękach ogromny majątek, obejmujący zarówno zakłady przemysłowe jak i posiadłości ziemskie. Jego włości znajdowały się w Mrowinach, Imbramowicach, Górce koło Sobótki, Krukowie, Tarnawie, Zastrużu, Dobrzeniu w powiecie oleśnickim, Kopcu w powiecie trzebnickim. Całość liczyła około 2870ha. W 1912r. posiadłość w Imbramowicach miała powierzchnię 475,4ha pól uprawnych, 40,5ha łąk, 50ha lasów, 10,4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Pomimo upływu dwóch dekad opiekę nad gospodarstwem w dalszym ciągu sprawował Otto Melzer, którego awansowano na stanowisko dyrektora. W 1925r. po śmierci Eugena von Kulmiza na mocy testamentu rozległe włości podzielono pomiędzy jego trzech synów. Najstarszy z nich Karl Adolf von Kulmiz (ur.1886r., zm.1950r.) objął posiadłości w Mrowinach, Imbramowicach i Kalnie. W 1937r. majątek w Imbramowicach należący do porucznika w stanie spoczynku, landwirta Karla Adolfa von Kulmiz miał powierzchnię 510,7ha, w tym 334,89ha pól uprawnych, 46,2ha łąk, 81,39ha lasów, 3,54ha ogrodu, 7,11ha stawów, 37,57ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił Kurt hrabia von Blücher-Wahlstatt z Krobielowic pod Wrocławiem. Przy folwarku w dalszym ciągu działała cegielnia. Gospodarstwo podlegało dyrektorowi Englischowi z Mrowin, a bezpośrednio zajmował się nim inspektor Gertsmann, który miał do pomocy jednego asystenta. W końcowej fazie drugiej wojny światowej od lutego do maja 1945 roku linia frontu przebiegała w pobliżu Imbramowic. W wyniku walk zniszczona została cegielnia i część zabudowań wioski, m.in. restauracja. Brak jednak informacji o uszkodzeniach rezydencji. Po zakończeniu działań wojennych majątek Kulmizów zajęła Armia Czerwona. Żołnierze radzieccy folwarki przekazali władzom polskim dopiero latem 1946 roku. Część posiadłości została rozparcelowana, na bazie reszty w 1949 roku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 80. XX wieku zakład rolny podlegał pod PGR Szczepanów. W 1993r. PGR został zlikwidowany. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa większość gruntów oddała w dzierżawę miejscowym rolnikom, a nie używany folwark wyburzono.
Dwór w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6093330,foto.html?idEntity=6512491 (dostęp: 26.04.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/949457,foto.html?idEntity=6512491 (dostęp: 26.04.2020r.)
Fragment parku w latach 30. XX wieku.
Źródło: https://polska-org.pl/5881795,foto.html?idEntity=506178 (dostęp: 26.04.2020r.)
Pierwotnie w Imbramowicach stało kilka rezydencji, być może nawet cztery. Właściciele każdego z majątków posiadali swoją siedzibę. Z czasem w wyniku scalania posiadłości część budynków straciła rację bytu i została wyburzona. Ostatecznie pod koniec XVIII wieku pozostał tylko dwór przy folwarku w Imbramowicach Dolnych. Prawdopodobnie budynek powstał już w XVI wieku. Był to tzw. „Wasserchloss”- dwór nawodny, jakich kilka przetrwało do dziś w okolicy. Rezydencję wzniesiono na planie prostokąta, posiadała trzy kondygnacje, otaczała ją fosa, ponad którą przerzucono kamienny most. Mało czytelne przedwojenne widokówki nie pozwalają opisać bardziej szczegółowo budynku. Dwór przez ostatnie dwa wieki swego istnienia nie pełnił funkcji siedziby szlacheckiej, co na pewno niekorzystnie wpłynęło na jego stan już przed przejęciem przez władze polskie. Przypominając Johann Adolf von Knobelsdorf w drugiej połowie XVIII wieku związał majątek w Imbramowicach z kluczem w Mrowinach. W tutejszym dworze mieszkali pewnie dzierżawcy gruntów. Sytuacja nie uległa zmianie pod rządami von Schlabrendorfów i von Kumizów. Jedynie co to dzierżawców zastąpili inspektorzy administrujący folwarkiem. W 1938r. w dworze mieścił się nawet magazyn produktów rolniczych. Uprzedzono w tym PGR-y, które podobnie wykorzystywały niektóre rezydencje po 1945 roku. Zagładę siedziby szlacheckiej przyspieszyły przesądy. Miejscowa ludność twierdziła, że w dworze mieszka duch i nie nadaje się on do zamieszkania. Zapewne nadawał się za to świetnie na materiał rozbiórkowy. W rezultacie w 1959r. stan zachowania budynku określano na 70%. Ruiny dworu ostatecznie wyburzono w latach 60. XX wieku i zasypano nimi fosę oraz staw. Na splantowanym terenie PGR wybudował zespół obór-cielętników, po którym dziś również nie ma śladu.
Willa Pätzold
Na początku XX wieku największym przedsiębiorstwem w Imbramowicach była firma rodziny Pätzold. Zajmowała się ona handlem oraz produkcją alkoholu i octu. Rodzina posiadała w wiosce sklep i gospodę. Wybudowała również rezydencję, otoczoną niewielkim ogrodem. Budynek murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, pierwotnie nakryty płaskim dachem. Po przebudowie otrzymał częściowo użytkowane poddasze i dach mansardowy z lukarnami. Elewacje ozdabiały gzymsy i opaski wokół okien. Główne wejście umieszczono w trzyosiowym pozornym ryzalicie i ganku wgłębnym. Rezydencję poprzedzał gazon. Obecnie budynek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne, jest własnością prywatną, można go zobaczyć z zewnątrz, z odległości, z poza ogrodzenia otaczającego posesję. Lata świetności siedziba Pätzoldów ma już jednak za sobą. Po 1945 roku budynek kilkukrotnie remontowano, przy okazji zmieniając dach i upraszając elewacje, w efekcie czego dziś są one pozbawione cech stylowych.
Zabudowania Imbramowic w tym willa Pätzold na przełomie XIX i XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4520259,foto.html?idEntity=506178 (dostęp: 26.04.2020r.)
Willa na początku lat 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6093336,foto.html?idEntity=506178 (dostęp: 26.04.2020r.)
Willa Pätzold po przebudowie z przełomu lat 30. i 40. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3839489,foto.html?idEntity=5499629 (dostęp: 26.04.2020r.)
Obecny stan willi
Imbramowice położone są około 20 kilometrów na północny-wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najszybszy dojazd zapewnia droga Świdnicy-Żarów. Z Żarowa do Imbramowic prowadzi lokalna droga przez Tarnawę. Folwark z rezydencją znajdował się w centrum Imbramowic, na południe od głównej ulicy i kościoła. W czasach Polski Ludowej zniszczono dwór, a w ostatnich latach wyburzono wszystkie budynki gospodarcze. Obecnie jedynymi śladami po majątku są bramy wjazdowe na folwark, budynek mieszkalny dla pracowników oraz pozostały na pustym placu budynek wagi. Po zburzonym folwarku i wykarczowanym ogrodzie pozostał pusty plac pomiędzy ulicą Żarowską i Spokojną. Budynek o charakterze rezydencji – willa Pätzold znajduje się na wschód od dawnego majątku, pomiędzy ulicą Cichą i Spokojną.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2020r.