Powiat Jastrzębie-Zdrój, dzielnica miasta
(nazwa niemiecka: Ober - Borin, Kreis Pless)
Rys historyczny i stan obecny:
Borynia wzmiankowana była jako osada już przed rokiem 1305, ale rezydencję w tej miejscowości wybudowano dopiero w 1781 roku. Dobra rycerskie Borynia na początku dziewiętnastego wieku znajdowały się w rękach wdowy von Schlutterbach, by przejść następnie pod władanie szlachcica von Madeyski. Kolejnym właścicielem majątku był Emil von Durant (ur.1839r., zm.1894r.), syn Emila Henryka Erdmanna Konrada von Durand, landrata powiatu rybnickiego i Charlotty z domu Kalinowski. Po śmierci Emila juniora posiadłość otrzymała w spadku wdowa po nim, pani Martha Marie von Durant (ur.1857r., zm.1927r.), z domu von Raczek, która w 1904r. przekazała ją Waldemarowi Schippan. Lata międzywojenne przyniosły pałacowi nową właścicielkę p. Ledóchowską, która odsprzedała go rodzinie Siodmok. W tym czasie dobra rycerskie w Boryni zostały rozparcelowane. Wojnę pałac przetrwał, został jednak uszkodzony w czasie pożaru i po odbudowie w latach 70-tych mieściła się w nim szkoła podstawowa. Dwadzieścia trzy lata temu obiekt przejęła KWK „Borynia" – odkupując go od rodziny Siodmok – w budynku miał powstać ośrodek szkoleniowy Rybnicko-Jastrzębskiego Gwarectwa Węglowego. Kolejno teren parku z pałacem przeszedł w posiadanie Jastrzębskiej Spółki Węglowej w 1993 roku, która przez kilka lat bezskutecznie próbowała pałac sprzedać. Władze spółki zapewniały o generalnym remoncie przeprowadzonym w latach 90-tych dwudziestego wieku i informowały o wysokich kosztach utrzymania niewykorzystywanego obiektu – w prasie podawano wartość: 113 tysięcy złotych http://wodzislawslaski.naszemiasto.pl/wydarzenia/1036896.html
We wrześniu 2009r. miał miejsce trzeci przetarg, w jego wyniku zabytek został sprzedany prywatnemu inwestorowi za sumę 2 100 000,00zł. Nowy właściciel w 2011r. rozpoczął generalny remont pałacu. Latem 2012r. prace budowlane prowadzone na zewnątrz budynku były prawie skończone. W 2013 roku w rezydencji otwarto hotel i restaurację.
Zdjęcia pałacu z lipca 2012r. – remont prawie zakończony
Pałac
Dwukondygnacyjny pałac, z użytkowym poddaszem jest całkowicie podpiwniczony i okryty dachem mansardowym z blachy miedzianej. Wybudowany został na niewielkim wzniesieniu i sąsiaduje od północy i wschodu z zabudowaniami wioski, od południa i zachodu z polami uprawnymi. Budynek jest murowany z cegły, z fragmentami konstrukcji ceglano-kamiennej. Fasada z wejściem głównym po jednobiegowych schodach (od strony północnej) oraz elewacja południowa z wejściem przez taras z dwoma biegami schodów – są siedmioosiowe z trójosiowymi ryzalitami umieszczonymi na środku. Północny ryzalit podkreślają 4 półkolumny, oba ryzality zakończone są trójkątnymi tympanonami z przyczółkami. Elewacje krótsze – trzyosiowe z centralnymi jednoosiowymi ryzalitami. Wszystkie elewacje zwieńczone bogatym gzymsem.
Potynkowane elewacje budynku zachowały pierwotne cechy stylu klasycystycznego z elementami późnego baroku. Podzielone są pilastrami zwieńczonymi głowicami korynckimi. W fasadzie wyróżniają się również bogate dekoracje stiukowe o motywie festonu. Okna pierwszego piętra w ryzalitach zamknięte są półkoliście – pozostałe proste. Drzwi od strony północnej zamknięte łukiem koszowym.
Po wejściu do pałacu na parterze zobaczyć można duży holl na osi budynku i schody prowadzące z niego na piętro – jednobiegowe wyłożone dębową okładziną parkietową, w hollu sklepienia żaglaste. Klasycystyczna, ażurowa, drewniana balustrada schodów została usunięta w trakcie jednego z wcześniejszych remontów – prawdopodobnie w 1961 roku. W pozostałych częściach parteru stropy płaskie. Na piętrze został powtórzony rzut parteru. Z dużego hollu drzwi prowadza do sąsiadujących pomieszczeń, oraz schody łączące z poddaszem użytkowym. Sufity pierwszego piętra z elementami zdobień sztukatorskich. Poddasze w trakcie ostatniego remontu zostało zaadoptowane na pomieszczenia sypialne z zapleczem sanitarnym. W piwnicach sklepienia żaglaste.
Pałac otoczony jest przez niewielki park o powierzchni około 1,75 ha. Park zadbany, z wiekowymi okazami grabu, dębu i lip oraz pomnikiem przyrody – dębem szypułkowym, którego wiek oszacowano na około 600 lat. Całość założenia jest ogrodzona. Możliwość zwiedzania dobra od strony fasady, strona południowa osłonięta pięknymi drzewami parku.
Zabytki w Boryni
Do rejestru zabytków w tej dzielnicy Jastrzębia-Zdroju wpisano zespół pałacowy (5.05.1958r., nr rej.: 567/58 oraz 5.02.1966r., nr rej.: 565/66): pałac i park.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Boryni jest możliwy, choć wymaga kilku przesiadek. Przez Borynię przejeżdżają liczne autobusy MZK Jastrzębie Zdrój, niestety miejsca z których jadą są kiepsko skomunikowane z największymi miastami śląskiej aglomeracji. Za najprostszy uważam wariant z dojazdem PKS-em z Katowic do Żor, skąd do Boryni można dotrzeć autobusami nr 101, 102 i 105. Z centrum Jastrzębia – Zdroju dodatkowo do Boryni kursują autobusy 104 i 114. Samochodem z Gliwic proponuję jechać DK 78 w stronę Rybnika, następnie skręcić w prawo do Knurowa i dalej jechać DK 924 do Żor. Z centrum Żor należy wyjechać Aleją Jana Pawła II w kierunku Jastrzębia-Zdroju. W Boryni trzeba skręcić z tej drogi w prawo w ul. Zamkową. Adres obiektu: ul. Zamkowa 5. W jedną stronę niecałe 40 km. Ostatni odcinek drogi jest trudny, w Boryni wjeżdża się w dość wąską drogę pomiędzy zabudowaniami miejscowości. W miejscu tym samochód zostawić można na „poboczu" drogi – korzystniejsze jest pozostawienie samochód przed wjazdem na wzniesienie na którym zlokalizowany jest pałac i króciutki spacer.
Karolina Koszarska,
Wrzesień 2009 r., aktualizacje: lipiec 2012 rok, wrzesień 2014 rok
Fotografie zabytku wykonane w marcu 2009r.
