Powiat wałbrzyski, gmina Czarny Bór
(nazwa niemiecka Hartmannsdorf, Kreis Landeshut)
Zabytki w Jaczkowie
Do rejestru zabytków w Jaczkowie wpisano kościół filialny p.w. św. Michała, obecnie p.w. MB Częstochowskiej, XVI w., nr rej.: A/1708/828 z 23.12.1960r.; zespół pałacowy, 1 połowa XVI w., XIXw.: pałac, nr rej.: A/4837/1213/WŁ z 30.10.1986r., park z aleją, nr rej.: A/4194/1329/WŁ z 20.03.1991r.
Wioskę wzmiankowano w 1495 roku jako Hartmannsdorff. W 1575 roku Jaczków był własnością rodu von Zedlitz. W kolejnych stuleciach miejscowość należała do Christopha von Ruprecht (1626r.), Georga Kaspara von Warnsdorf (1654r.), Samuela von Richthofen (od 1740r.), von Kluge, von Stutterheim, barona von Seidlitz. W 1785 roku w Jaczkowie znajdował się pałac, 3 folwarki, katolicki kościół, 27 gospodarstw kmieci, 37 zagrodników, 15 chałupników, młyn wodny. Wioska liczyła 519 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem dóbr był hrabia Wratislaw. W 1840 roku majątek za 52 tyś talarów reńskich nabył Johann Jacob Späth. W jego rękach posiadłość pozostała przynajmniej do 1845 roku. W opisie miejscowości z tego roku wzmiankowano 103 domy, pałac, folwark, ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, młyn wodny 2 cegielnie. Na folwarkach hodowano m.in. 1046 owiec merynosów i 408 sztuk bydła. Jaczków liczył 667 mieszkańców, w tym 35 katolików. W latach 1856-1866 właścicielem dóbr był Pan Körner. Następnie posiadłość nabył mieszkający w Raciborzu deputowany powiatowy Julius von Tyszka. W Jaczkowie pojawia się on w dokumentach z lat 1872-1886. W 1894 roku majątek należący do radcy Heinrich Frahne z Kamiennej Góry liczył 304ha, w tym 169ha pól uprawnych, 102ha łąk, 18ha lasów, 9ha pastwisk, 1ha stawów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W pierwszej połowie XX wieku właściciele posiadłości w Jaczkowie często się zmieniali. W rękach Heinricha Frahne dobra pozostały tylko do około 1905 roku. W 1909 roku należały już do Martina Wendenburga, a trzy lata później Hermanna Goebel. Pomiędzy 1917 a 1921 włości od Hermanna Goebel nabył rotmistrz w stanie spoczynku i starszy ziemski Friedrich von Watzdorf z Krzywiczyn w powiecie kluczborskim. Friedricha von Watzdorf wzmiankowano w Jaczkowie do 1930 roku. W 1937 roku właścicielem majątku był Hans Valentini, a jego inspektorem Alfred hrabia Henckel von Donnersmarck. Posiadłość liczyła 317,55ha, w tym 108,5ha pól uprawnych, 49,25ha łąk, 53,87ha pastwisk, 82,73ha lasów, 5,2ha stawów, 5,3ha parku, ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5035090,foto.html (dostęp: 20.12.2018r.)
Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Rezydencja wraz z folwarkiem przeszła pod zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Przez wiele lat pałac pełnił funkcje biurowe oraz mieszkalne. Około 2010 roku budynek został opuszczony. Obecnie stanowi własność prywatną, jest zabezpieczony przed wejściem, nie podjęto jednak prac remontowych.
Jaczków położony jest około 20 kilometrów na zachód od Wałbrzycha. Z miasta powiatowego najkrótsza trasa prowadzi drogą wojewódzką nr 367 do Czarnego Boru i dalej drogą lokalną przez Witków. Zespół pałacowy znajduje się na zachodnim krańcu Jaczkowa, na południe od rzeki Lesk i drogi do Sędzisławia.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2018r.
