Powiat świdnicki, gmina Świdnica
(nazwa niemiecka Jacobsdorf, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Jakubowie
Do rejestru zabytków w Jakubowie został wpisany zespół pałacowy, XVIII-XIX w.:
- pałac, nr rej.: A/4196/944/WŁ z 21.09.1983r.
- park, nr rej.: A/4197/967/WŁ z 27.12.1983r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. dom mieszkalny w zespole pałacowym (nr 1a), oficynę mieszkalną w zespole pałacowym (nr 1b), oficynę gospodarczą w zespole pałacowym (nr 1 c), dom mieszkalny (nr 1 e).
Miejscowość wzmiankowano w 1369r. jako Jacobisdorff. Na początku XV wieku właścicielem Jakubowa był patrycjusz świdnicki Johann Plazmeister. Następnie dobra odziedziczyła jego żona Agnes, po niej syn Christoph Plazmeister. W 1407 roku majątek nabył Nikolausowi Paschke. Kolejnym posiadaczem wsi został George von Czettritz z Książa, po którym Jakubów otrzymali w spadku synowie Georg i Hans von Czettritz. Kolejnymi właścicielami majątku byli: w 1457 roku Hansa von Peterswalde, zwany Bresnicz, Christoph von Kuhl, przedstawiciele rodziny von Seidlitz. W 1548r. w Jakubowie wzmiankowano Sigmunda von Seidlitz (zm.1568r.), a po nim jego syna Daniela von Seidlitz, znanego z dokumentów wystawionych do 1594 roku. Po wojnie trzydziestoletniej właścicielem wsi został Christoph Ernst von Sommersfeld und Falkenhain. Następnie w 1685r. Jakubów należał do jego syna Franza Albrechta, a w 1691r. do wnuka Franza Albrechta młodszego. W rękach przedstawicieli rodu von Sommersfeld und Falkenhain dobra pozostały do połowy XVIII wieku. Jeszcze w latach 1741-1755 w Jakubowie wzmiankowano Johanna Gottlieba von Sommersfeld. W 1783r. posiadłość nabył Karl Sylvius von Gellhorn und Petersdorf. W 1830 roku jako właściciel majątku wymieniony był rotmistrz Eduard August Wilhelm Sylvius von Gellhorn (ur.1792r., zm.1847r.), w latach 1842-1846 starosta powiatu świdnickiego. W 1830 roku w Jakubowie znajdowało się 10 domów, pałac, folwark i gorzelnia. Wieś liczyła 74 mieszkańców, w tym 9 wyznania katolickiego. W 1845 roku w wiosce po raz kolejny wzmiankowano 10 domów, pałac i folwark. Jakubów zamieszkiwało 81 osób, w tym zaledwie 4 katolików. W 1847 roku posiadłość odziedziczył syn Eduarda – porucznik Ubaldo von Gellhorn (ur.1817r., zm.1895r.). W rękach radcy Ubaldo von Gellhorna znajdowały się także majątki w Jagodniku i Milikowicach Średnich w powiecie świdnickim. W latach 1846-1863 Ubaldo von Gellhorn, był starostą powiatu świdnickiego, na tym stanowisku zastąpił swojego ojca. W 1886 roku majątek w Jakubowie liczył 81ha, w tym 59ha pól uprawnych, 14ha łąk, 3ha lasu, 2ha stawów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1895 roku włości otrzymała w spadku wdowa Anna von Gellhorn, z domu von Studnitz. Dzierżawcą posiadłości był Rudolf Gross, właściciel fabryki i dóbr w Pszennie. Folwarkiem w Jagodniku zarządzał inspektor Walter. Anna von Gellhorn zmarła po 1912 roku. Przed 1917 rokiem właścicielką posiadłości została Helene baronowa von Kettler, z domu von Gellhorn (ur.1866r., zm.1923r.), wnuczka Ubaldo i córka Arthura von Gellhorn ze Starego Wołowa w powiecie wołowskim. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił jej mąż baron Leonhard von Kettler (ur.1860r., zm.1939r.), pułkownik w stanie spoczynku. Dzierżawcą pozostawał Rudolf Gross z Pszenna. W 1921 roku dobra nie były już dzierżawione, a folwarkiem zarządzał inspektor Helmut Mache. W 1923 roku po śmierci żony właścicielem włości został Leonhard baron von Kettler. Inspektorem prowadzącym folwark był jego syn Gotthard Friedrich von Kettler (ur.1903r., zm.1991r.). Majątek Jakubów w 1926 roku miał powierzchnię 87ha, 60ha pól uprawnych, 14ha łąk, 4ha lasu, 9ha wód, parku, ogrodu i innych użytków. W 1937 roku Leonhard baron von Kettler mieszkał w Dreźnie. W Jakubowie jako dzierżawca przebywał Gotthard. W 1937 roku połączone dobra Jakubów i Jagodnik liczyły 244,5ha, w tym 193ha pól uprawnych, 33,5ha łąk i pastwisk, 4ha lasu, 5ha wód, 0,5ha parku i ogrodu, 8,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dwa lata później, po śmierci ojca, Gotthard von Kettler został właścicielem włości.
Pałac w Jakubowie na przełomie XIX i XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/7649332,foto.html?idEntity=527583 (dostęp: 7.12.2020r.)
Pałac w Jakubowie został zbudowany przed 1641 rokiem. Około 1783 roku po przejęciu majątku przez rodzinę von Gellhorn rezydencja przeszła znaczną przebudowę. Siedzibę Gellhornów odnowiono na początku dwudziestego stulecia. Ostatnie prace remontowe w pałacu prowadzono w 1973 i 1996 roku. Zabytek to budynek murowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym z naczółkami i lukarnami. Elewacje pałacu zachowały resztki podziałów ramowych: gzymsy, boniowane lizeny. Centralnie umieszczone główne wejście podkreślają kartusze herbowe właścicieli. Okna w opaskach z kluczem. W elewacji bocznej południowo-wschodniej nowsza przybudówka, w drugiej elewacji bocznej pozostałości werandy. Układ wnętrz trzytraktowy, z sienią na osi. W sieni klatka schodowa. W części pomieszczeń zachowane sklepienia kolebkowe. Większość sal nakrywały drewniane, płaskie stropy, obecnie zawalone. Do pałacu przylega niewielki park krajobrazowy. Park zaniedbany, z zatartym układem ścieżek. Zarośnięty samosiejkami i podszytem, wśród których można spotkać pojedyncze okazy rodzimego liściastego starodrzewu. Fasada pałacu skierowana jest na dziedziniec pofolwarczny. Wokół zarośniętego i zaniedbanego dziedzińca wznoszą się oficyny mieszkalne i budynki gospodarcze. Część zabudowań z uszkodzonymi dachami, zdewastowana. Klika budynków użytkowanych, zamieszkanych. Na jednej oficynie tablica z datą budowy 1849r. i inicjałami fundatorów G. v. G. geb. v. St., czyli Ubaldo von Gellhorn i jego żony Anny von Gellhorn z domu von Studnitz.
Pałac w Jakubowie, stan w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5543965,foto.html?idEntity=527583 (dostęp: 7.12.2020r.).
Pałac w Jakubowie w 2017r.
W 1945 roku pałacowe wnętrza zostały zdewastowane przez żołnierzy radzieckich. Rosjanie na folwarku urządzili gospodarstwo aprowizacyjne dla garnizonu w Świdnicy. Po przekazaniu majątku władzom polskim w Jakubowie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W pałacu przez wiele lat mieściły się biura i mieszkania pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-u w latach 90. XX wieku zabytek znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Następnie bardzo szybko został sprzedany prywatnemu inwestorowi, który przez ostatnie dwie dekady nie prowadził żadnych prac remontowych. Z czasem z budynku wyprowadzili się ostatni mieszkańcy. W 2012 roku zawaliła się część dachu i stropów. W kolejnych latach degradacja zabytku szybko postępowała. Wobec bankructwa właściciela majątek przejął komornik. Ruina pałacu w 2020 roku po raz drugi wystawiona była na aukcji komorniczej. Cena wywołania wynosiła zaledwie 874 tysiące PLN. Niestety trudno znaleźć chętnego na zakup zabytku w takim stanie. Faktycznie taniej niż remontować, byłoby zburzyć pałac i zbudować go od nowa. Trudno jednak liczyć na zgodę służb konserwatorskich na takie działania.
Wnętrza pałacu w 2017r.
Jakubów położony jest około 5 kilometrów na południe od Świdnicy. Z miasta powiatowego w kierunku Jakubowa prowadzi ulica Bystrzycka. Zespół pałacowy znajduje się w północnej części wioski. Dawny folwark stanowi większość zabudowy Jakubowa.
Dokładna lokalizacja pałacu: 50°49'06.2"N 16°30'09.2"E
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2020r.