Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Möhnersdorf, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Jaskulinie
Do rejestru zabytków w Jaskulinie został wpisany zespół pałacowy, XVIII-XX w., nr rej.: A/4202/1330/WŁ z 20.03.1991r.:
- pałac
- zabudowania gospodarcze
- park z ogrodem
- folwark
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono dom nr 11 i 13.
Miejscowość wzmiankowano w 1309r. jako Meynhartsdorff . W 1740 roku właścicielem Jaskulina był von Warnsdorf. W 1785 roku w wiosce znajdowała się pańska siedziba, folwark, 2 gospodarstwa kmiece, 17 zagrodniczych, 7 chałupniczych, młyn wodny. Jaskulin liczył 151 mieszkańców. Dobra rycerskie należały do hrabiego von Hochberga z Książa. W 1830 roku w Jaskulinie wzmiankowano 29 domów, dobra Lehngut, 186 mieszkańców, w tym 7 katolików, ewangelicką szkołę, młyn wodny. Majątek wchodził w skład państwa stanowego Ksiąź Hansa Heinricha VI hrabiego Rzeszy von Hochberg. W opisie z 1845 roku w wiosce wymieniono 32 domy, ewangelicką szkołę, folwark dóbr Lehngut, hodowlę 300 owiec merynosów, wiatrak, browar. Wieś zamieszkiwały 254 osoby, w tym 11 wyznania katolickiego. Właścicielem włości był G.F.A. von Lüderitz. W latach 1856-1876 posiadaczem majątku był urzędnik królewski, porucznik Ernst Strach. Przynajmniej od 1872 roku folwark dzierżawił Eugen Vogt. W 1886 roku właścicielem dóbr był Paul Schaube, porucznik w stanie spoczynku z Bliża w powiecie wrocławskim. Dzierżawcą pozostawał wspomniany Eugen Vogt. W 1894 roku posiadłość należała już do spadkobierców Paula Schaube. Gospodarstwo dzierżawił Hugo Sprösser. Około 1902 roku włości przeszły w ręce Ludwiga Rothe, wzmiankowanego w Jaskulinie do 1905 roku. W 1909 roku właścicielami posiadłości byli generał Friedrich Wilhelm Karl Theodor von Busse (ur.1852r.) i jego żona Margarete von Busse, z domu baronówna von Humboldt-Dachröden (ur.1860r.). Przed 1912 rokiem majątek przeszedł w ręce Gisberta barona von Romberg (ur.1866r., zm.8.12.1939r. w Jaskulinie) i jego żony Gabriele Berty Agnes z domu von Diergardt (ur.1878r., zm.1924r.). W ich imieniu folwark prowadził generalny pełnomocnik nadinspektor Bötticher z Dobromierza. Baron von Romberg ukończył uniwersytet w Bonn. Służył w niemieckiej dyplomacji, był radcą, referendarzem, posłem w Bernie, aż wreszcie naczelnikiem Wydziału Wschodniego w Departamencie Politycznym MSZ. W 1931 roku przeszedł na emeryturę. W 1937 roku majątek w Jaskulinie liczył 379,2ha, w tym 93ha pól uprawnych, 7,25ha łąk, 26,5ha pastwisk, 239,15ha lasów, 6,5ha ogrodu, 0,5ha stawów, 6,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Gisbert von Romberg z małżeństwa z Gabriele z domu von Diergardt doczekał się tylko jednej córki Immy Agnes Therese Margarete baronówny von Romberg (ur.1909r., zm.1941r.). Para adoptowała dwójkę dzieci: Gisberta Leonharda Friedricha Daniela von Klitzing barona von Romberg (ur.1911r., zm.1941r.) i Verę Marię Bertę von Klitzing baronównę von Romberg (ur.1913r., zm.1944r.). Wszystkie dzieci zmarły w czasie drugiej wojny światowej, w ciągu zaledwie trzech lat.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3499891,foto.html?idEntity=3499290 (dostęp: 17.01.2021r.)
Pierwotnie dwór myśliwski Hochbergów z 1785 roku, kilkukrotnie przebudowywany i rozbudowany. Obecny pałac dwuskrzydłowy, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachami z powiekami i nowszymi świetlikami dachowymi. Elewacje budynku w znacznym stopniu zdegradowane, pozbawione ozdobnych detali. Jedynie część okien zachowała proste opaski. Bryłę budynku urozmaicają ryzality, narożna okrągła wieża, częściowo wtopiona w korpus pałacu, ganki.
Pałac w dobrym stanie przetrwał drugą wojnę światową i w 1946 roku został przekazany Dolnośląskiemu Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego, które w budynku organizowało kolonie letnie. Następnie w rezydencji urządzono prewentorium dla dzieci zagrożonych gruźlicą. Funkcjonowało ono do 1965 roku. W latach 1965-1969 w pałacu po raz kolejny organizowano kolonie dla dzieci. Od 1969 do 1971 roku w budynku działał Państwowy Dom Specjalny dla dzieci. Wreszcie w 1971 roku właściciel pałacu, starostwo powiatowe w Świdnicy, urządziło w nim Dom Pomocy Społecznej. Obecnie zabytek jest własnością prywatną. Pałac zabezpieczono przed wejściem osób postronnych. Budynek nie jest jednak użytkowany i powoli niszczeje.
Jaskulin położony jest około 20 kilometrów na zachód od Świdnicy. Dojazd z miasta powiatowego zapewnia DK 35 do Świebodzic i dalej DK 34 w kierunku Dobromierza. Jaskulin znajduje się na zachód od tej ostatniej trasy. Park i pałac położone są w środku wioski, w pobliżu głównej ulicy.
Dokładna lokalizacja: 50°53'02.4"N 16°15'30.4"E
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2021r.
