Powiat jaworski, gmina Bolków
(nazwa niemiecka Ober Lauterbach, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Jastrowcu
Do rejestru zabytków w Jastrowcu zostały wpisane: kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (nr rej.: A/1897/901 z 27.07.1961r.); cmentarz przykościelny (nr rej.: A/1898/994/J z 8.12.1989r.); zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem w zachodniej części wsi: pałac i oficyna mieszkalno-gospodarcza w zespole (nr rej.: A/2932/2067 z 6.06.1972r.); zespół budynków folwarcznych: budynek bramny z wozownią, oficyna mieszkalna, budynek mieszkalny, budynek mieszkalno-gospodarczy, budynek gospodarczy, oficyna-dwojak w zespole, wozownia, budynek gospodarczy z dwiema skrajnymi oficynami mieszkalnymi, stodoła, obora, oficyna w południowej pierzei folwarku, mur okalający założenie pałacowo-folwarczne (wszystko nr rej.: A/2933/1214/J z 23.06.1995r.); park (nr rej.: A/2934/629/J z 2.04.1980r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół folwarczny we wschodniej części wsi (nr 28): dawny spichlerz, obora, dwie stodoły, chlewnia, ruina stajni, budynek mieszkalny w zespole
Pałac w Jastrowcu
Miejscowość wzmiankowano w 1371 roku jako Lutirbach. W tym czasie włości należały do rodu von Czirn. Ostatniego przedstawiciel tego rodu w Jastrowcu, Hans von Czirn, był wymieniony w dokumencie z 1464 roku. W 1478 roku majątek należał już do Hansa von Schindel. Jego potomkowie posiadali włości przez jedno stulecie. W 1551 roku dobra znajdowały się w rękach Christopha von Schindla. Następnie dzięki małżeństwu z Anną z domu Schindel otrzymał je Bernhard von Zedlitz (zm. 1570r.). Kolejnymi właścicielami majątku byli: Hans von Schweinichen (zm. po 1595r.), około 1650 roku Friedrich von Nimptsch, w latach 1689-1705 Ferdinand Wilhelm Dohalsky von Dohalitz. W 1707 roku Jastrowiec nabył Christoph Heinrich von Reibnitz, generał-major w służbie Augusta II Mocnego, króla polskiego i książę elektor Saksonii. W 1724 roku dobra odziedziczył Ferdinand Alexander Leopold von Reibnitz, syn Christopha Heinricha. W 1732 roku majątek kupił Friedrich Heinrich baron von Bibran. W 1746 roku właścicielką została jego córka, która wyszła za mąż za Davida Christiana von Schweinitza. Następnie właścicielami Jastrowca byli: około 1755 roku rotmistrz Gotthard von Kreckwitz, w 1763 roku Johanne Eleonore von Skrbensky, Friedrich Karl hrabia von Nostitz. W 1764 roku majątek kupił pruski minister Johann Heinrich hrabia von Churschwand (ur.1700r., zm.1770/71r.). Majątek otrzymała w spadku po nim wdowa Pani Maria Theresia z domu hrabianka von Nimptsch (ur.1749r., zm.1830r.). Młoda wdowa wyszła ponownie za mąż. Jej drugim mężem został Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf (ur.1743r., zm.1803r.), syn Ernsta Wilhelma prezesa obu Izb Śląskich i pruskiego ministra finansów Śląska. W ten sposób rozległe dobra skupione wokół Jastrowca i Stolca znalazły się w rękach Schlabrendorfów. Nie trwało to jednak długo. Majątki Jastrowiec, Stare Rochowice, Gorzanowice i Świny w 1809 roku otrzymała Theresia z domu hrabianka von Schlabrendorf (ur.1781r. w Stolcu, zm.1862r. w Wiedniu), córka Ludwiga Wilhelma i Marii Theresii. Od 1799 roku była ona żoną Johanna Ernsta hrabiego von Hoyos-Sprinzenstein (ur.1779r., zm.1849r.), właściciela zamków Gutenstein i Hohenberg. W rękach rodu von Hoyos włości pozostały do 1945 roku. W 1830 roku posiadłość pozostawała w rękach Theresi hrabiny Hoyos, z domu hrabianki von Schlabrendorf. W Jastrowcu wzmiankowano 74 domy, pałac, 2 folwarki, 459 mieszkańców, w tym 61 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół oraz 2 młyny wodne. W opisie miejscowości z 1845 roku wymieniono 78 domów, ewangelicką szkołę – działającą od 1742r. - , katolicki kościół parafialny, pałac, 2 folwarki, hodowlę 810 owiec merynosów i 194 sztuki bydła, 2 młyny wodne oraz browar. Jastrowiec liczył 526 mieszkańców, w tym 56 katolików. Dominujący w wiosce ewangelicy posiadali kościół w Lipie w powiecie jaworskim. W 1862 roku dobra obejmujące Jastrowiec i Gorzanowice otrzymał w spadku Rudolf von Hoyos-Sprinzenstein (ur.1821r. w Horn, zm. w 1896r. w Jastrowcu), młodszy syn Johanna Ernsta i Marii Theresii. Był on związany z dworem Habsburgów, pełnił funkcję królewsko-cesarskiego pułkownika i szambelana, przez wiele lat mieszkał w Wiedniu, a jego śląskimi dobrami zarządzali administratorzy, m.in. w 1872 roku urzędnik Siegert z Jastrowca. Około 1876 roku funkcję generalnego pełnomocnika objął Stanislaus hrabia von Hoyos. Był to bratanek Rudolfa, syn jego starszego brata hrabiego Heinricha Alfonsa Wilhelma Christiana Josefa Gabriela von Hoyos-Sprinzenstein (ur.1804.r, zm.1854r. w Wiedniu) i Felicii de Zich (ur.1809r., zm.1880r. w Gutenstein). Po 1886 roku Stanislaus hrabia von Hoyos (ur.1845r. w Wiedniu, zm.1918r. w Jastrowcu) otrzymał od stryja posiadłość w Jastrowcu. Był on królewsko-cesarskim szambelanem, starszym ziemskim oraz deputowanym powiatowym. Z małżeństwa z Aloisią Sedlnitzky-Odrowąż von Choltitz (ur.1852r., zm.1924r.) miał kilkoro dzieci, w tym czterech synów, którzy odziedziczyli rodzinne włości. W 1894 roku majątek w Jastrowcu liczył 515ha, w tym 206ha pól uprawnych, 43ha łąk, 2ha pastwisk, 247ha lasów, 17ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1912 roku powierzchnia dóbr wynosiła 539ha, w tym 216ha pól uprawnych, 45ha łąk i ogrodu, 1ha pastwisk, 263ha lasów, 14ha stawów, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W tym czasie funkcję generalnego pełnomocnika pełnił już Rudolf Alois hrabia von Hoyos, baron zu Stichsenstein (ur.1873r., zm.1945r.), najstarszy syn Stanislausa i Aloisi. W 1918 roku odziedziczył on majątek w Jastrowcu. Rudolf Alois von Hoyos służył w regimencie dragonów. Był rotmistrzem i starszym ziemskim. W 1937 roku jego majątek w Jastrowcu liczył 522,79ha, w tym 177,79ha pól uprawnych, 36ha łąk, 13ha ogrodu, 8ha pastwisk, 280ha lasów, 5ha stawów, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1945 roku pałac i folwark znalazł się pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Rolnego Pogwizdów. Kolejnymi administratorami majątku były: PGR Lipa, PGR Bolków, Łódzkie Przedsiębiorstwo Łączności i Transportu. W rezydencji urządzono zarówno biura i mieszkania, jak i magazyny. Mimo użytkowania w 1959 roku stan zachowania budynku oceniano jedynie na 65%. W połowie lat 70. XX wieku pałac został opuszczony. Budynek został zdewastowany i wyszabrowany. Od 1983 roku pałac jest własnością prywatną. W latach 1982-1984 przeprowadzono remont więźby i pokrycia dachowego. W 1989 roku zmienił się właściciel zabytku. W latach 1993-1996 przeprowadzono kolejne prace remontowe. Wymieniono instalacje, posadzki, tynki wewnętrzne, odrestaurowano wnętrza, naprawiono dach i stolarkę. Obecnie pałac jest zamieszkały, część pomieszczeń wynajmuje się na noclegi. Remontu w dalszym ciągu wymagają elewacje budynku.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4084447,foto.html?idEntity=509831 (dostęp: 19.04.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/869542,foto.html?idEntity=509831 (dostęp: 19.04.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/4057444,foto.html?idEntity=509831 (dostęp: 19.04.2022r.)
Wnętrza pałacu
Początkowo w Jastrowcu znajdowało się renesansowe założenie otoczone fosą. W połowie XVII wieku była to czteroskrzydłowa rezydencja z wewnętrznym dziedzińcem i wieżą od południa. W latach 1709-1724 siedzibę przebudowano na barokowy pałac. W drugiej połowie XIX wieku dokonano kolejnych przekształceń budowli, dziedziniec nakryto dachem, obniżono wieżę, zmienioną w ryzalit, od północy dobudowano aneks.
Pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, zbudowany na planie nieregularnym, zbliżonym do prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami, ponad dachami środkowa część budynku nakryta dachem czterospadowym (dawny dziedziniec), ryzalit w fasadzie z dachem dwuspadowym z niewielką sygnaturką. Nieznaczny środkowy ryzalit fasady wieńczy trójkątny naczółek z okrągłym otworem, miejscem po zegarze. W przyziemiu ryzalitu umieszczono główne wejście, ozdobione portalem balkonowym. Aneks w elewacji północnej dwukondygnacyjny, na planie wycinku koła, nakryty płaskim dachem. Nad aneksem facjata ze szczytem o spływach wolutowych. Elewacje skromnie dekorowane, dzielone boniowanymi lizenami, wydatnym gzymsem wieńczącym, kordonowym gzymsem między kondygnacjami, z oknami w kamiennych prostych obramowaniach. Układ wnętrz trzytraktowy. Na osi przyziemia sień nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. W jej przedłużeniu drewniane, trójbiegowe schody. W kolejnych traktach parteru hol nakryty sklepieniem zwierciadlanym, wspartym na czterech kolumnach oraz kuchnia nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na piętrze pomieszczenia reprezentacyjne, w tym centralna sala wysoka na około 13 metrów, nakryta szklanym sufitem. W części pomieszczeń stropy fasetowe z plafonami i sztukateriami. Zachowana częściowo oryginalna stolarka okienna i drzwiowa, część kominków, parkietów, boazerii, posadzek. W jednej z Sal empora z drewnianą balustradą. Dwa najcenniejsze kominki (barokowy i neorokokowy) zostały skradzione w drugiej połowie lat 70. XX wieku. Odzyskano z nich pojedyncze kafle.
Folwark, kościół, pomnik ofiar I wojny światowej
Jastrowiec położone jest około 20 kilometrów na południowy-zachód od Jawora. Z miasta powiatowego dojazd drogą wojewódzką nr 323 w kierunku Bolkowa. Za miejscowością Sokola trzeba skręcić w drogę lokalną prowadzącą do Jastrowca przez Kwietniki i Pogwizdów. Zespół pałacowo-folwarczny z parkiem znajduje się na zachodnim krańcu Jastrowca.
Dokłada lokalizacja pałacu:
50.96571465198003, 16.047960903179362
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2022r.