Powiat średzki, gmina Środa Śląska
(nazwa niemiecka Hausdorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Jugowcu
Do rejestru zabytków w Jugowcu został wpisany zespół pałacowy, nr rej.: A/3781/589/W z 29.11.1989:
- pałac, 1780, pocz. XX
- park, XVIII-XIX
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu pałacowego: rządcówkę, stodoły i obory, stajnię i powozownię, spichlerz, budynek mieszkalno-gospodarczy.
Miejscowość wzmiankowano około 1300 roku jako Hugolsdorf i Hugoldi villa. Jugowiec . Początkowo wieś należała do patrycjuszy ze Środy Śląskiej i Wrocławia. Jako właścicieli Jugowca wzmiankowano: w 1324r. Hermanna Runge, w 1403r. Heinricha Kalksteina, w 1420r. Siebenwurffa, w 1520r. Caspar Beyer Grϋnauge. Od 1563r. dobra posiadał ród von Falkenhayn. W 1654r.Jugowiec otrzymał w spadku Wolf Siegmund von Schoin. W 1676r. majątek nabył Ernst Ferdinand von Clausnitz. W 1703r. po śmierci męża dobra odziedziczyła wdowa Judith von Clausnitz. Rok później przekazała posiadłość kolegium jezuickiemu we Wrocławiu. Po sekularyzacji dóbr zakonu w 1787 roku włości przeszły na własność skarbu państwa. W 1788 roku miejscowość zakupił dyrektor kamery dominialnej Franz Karl von der Osten. W 1795 roku w Jugowcu wzmiankowano pańską siedzibę, folwark, 14 gospodarstw zagrodniczych, cztery chałupnicze, wiatrak. W 22 domostwach mieszkało 167 osób. W 1830 roku majątek należał do von Proscha. W Jugowcu znajdował się pałac, 23 domy i wiatrak. Wieś liczyła 233 mieszkańców, w tym 58 ewangelików. W 1845 roku właścicielem dóbr był porucznik w stanie spoczynku Knapp von Knappstädt. W opisie miejscowośći wymieniono 37 domów, pałac, 263 mieszkańców, w tym 57 ewangelików, katolicką szkołę, hodowlę 1100 owiec merynosów, wiatrak. Kolejnymi posiadaczami włości byli: w latach 1856-1858 kupiec Schefftel, w latach 1861-1866 Hundrich, w 1872r. Hermann Ruprecht z Witstung, w 1876r. Heinrich baron von Reizenstein. W 1879 roku majątek nabył porucznik Georg Richter. W 1905 roku dobra niełażące do starszego ziemskiego i deputowanego powiatowego Georga Richtera miały powierzchnię 435ha, w tym 381ha pól uprawnych, 21ha łąk, 22ha lasów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia. Około 1909 roku posiadłość odziedziczyła wdowa Pani Emma Richter z domu Naehrich. W 1937 roku dobra należały do spadkobierców Emmy Richter. Administratorem był major w stanie spoczynku Gustav Zahn z Jugowca. Włości liczyły 436ha, w tym 384ha pól uprawnych, 16ha łąk, 21ha lasów, 1ha wód, 3,5ha ogrodu, 10,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie w dalszym ciągu funkcjonowała gorzelnia.
Rezydencja na widokówce z początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5864676,foto.html?idEntity=506016 (dostęp: 10.08.2021r.)
W czasach nowożytnych w Jugowcu znajdował się zamek na wodzie, podobny do zachowanego w pobliskich Wojnowicach. W 1797 roku w miejscu starszej siedziby wzniesiono pałac. Rezydencję przebudowywano w XIX i XX wieku. Budynek murowany z kamienia i cegły, założony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym. Na osi fasady ganek, poprzedzony schodami. Elewacje dzielone za pomocą gzymsów i lizen. Ganek zwieńczony szczytem z fryzem. Dodatkowe wejście umieszczone w loggii wspartej na filarach. Część okien w profilowanych opaskach. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralnym dwukondygnacyjnymi holem przy którym klatka schodowa. W części pomieszczeń zachowane sklepienia krzyżowe, większość sal nakrywają płaskie stropy. Do dziś przetrwała oryginalna stolarka drzwi i balustrada schodów. Pałac otacza ogród, pierwotnie założono w XVIII wieku. Przetrwały w nim nieliczne okazy starodrzewu: dęby, lipy. Zabudowania gospodarcze folwarku na wschód od rezydencji, rozłożone wokół prostokątnego dziedzińca.
Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Folwark podlegał pod Inspektorat Rolny Środa Śląska, a następnie od 1978r. wchodził w skład Państwowego Gospodarstwa Rolnego Środa Śląska Zakład Rolny Chwalimierz Obiekt Jugowiec. W pałacu urządzono mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-u w latach 90-tych XX wieku zabytek znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Pałac wykupił prywatny inwestor i na początku XXI wieku przeprowadził w budynku prace remontowe. Obecnie zabytek pozostaje własnością prywatną.
Jugowiec położony jest około 5 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego do wioski prowadzi droga wojewódzka nr 346. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w zachodniej części Jugowca, na północ od głównej ulicy.
Dokładna lokalizacja:
51.13773961648627, 16.639204648351434
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2021r.
