Powiat średzki, gmina Środa Śląska
(nazwa niemiecka Lampersdorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Juszczynie
Do rejestru zabytków w Juszczynie zostały wpisane: dwór nr 19 (nr rej.: A/3782/389/W z 29.03.1977r.), spichlerz nr 19 (nr rej.: A/3783/501/W z 31.03.1983r.) oraz park dworski (nr rej.: A/3783/389/W).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworskiego: dom inspektora dóbr (nr 20), budynek nadleśnictwa (nr 22), oficynę mieszkalną (nr 21), budynek gospodarczy (obecnie sklep i magazyn), chlewnię (obecnie magazyn), oborę (obecnie chlewnia i stajnia), stodołę.
Miejscowość wzmiankowano w 1286 roku jako Lamperti villa, w 1353 roku jako Lamprechsdorff, a w 1358 roku pod nazwą Lamprechtsdorff. Od 1368 roku Juszczyn należał do Kunze (Konrada) von Luccow. Przedstawiciele jego rodu posiadali majątek także w XV i XVI wieku. Przynajmniej od początku siedemnastego stulecia wieś należała do rodziny von Rothkirch. W rękach tego rodu majątek pozostał do 1945 roku. We wnętrzu kościoła w Juszczynie znajdował się renesansowy nagrobek Wolffa von Rothkirch (zm.1620r.), zapewne Pana tutejszych dóbr. Jeden z jego potomków Wolf Sigismund (ur.1689r., zm.1736r.) był właścicielem włości Juszczyn i Bielany w powiecie jaworskim. Pełnił on funkcję kapitana w armii cesarskiej. Pozostawił kilkoro dzieci, w tym syna Hansa Sigismunda von Rothkirch und Panthen (ur.1722r. w Juszczynie, zm.1780r. w Czerwonym Kościele). Hans Sigismund był starostą powiatu legnickiego w latach 1758-1780. W 1765r. ożenił się z Johanne Julie Elisabeth (ur.1728r., zm.1772r.) z domu von Seidlitz. W 1776 roku Hans Sigismund odkupił od braci von Festenberg-Packisch dobra Czerwony Kościół (Rothkirch) w powiecie legnickim, które pierwotnie czterysta lat wcześniej były gniazdem rodowym jego przodków. W 1781 roku włości odziedziczył Carl Hans Ernst von Rothkirch und Panthen, syn Hansa Sigismunda. W 1794 roku Carl Hans Ernst ufundował w Czerwonym Kościele klasycystyczną rezydencję zaprojektowaną przez Karla Gottharda Langhansa. W 1795 roku majątek w Juszczynie należał do Carla Hansa Ernsta von Rothkirch. W miejscowości znajdowała się pańska siedziba, folwark, szkoła, karczma, 4 gospodarstwa kmieci pańszczyźnianych, 1 wolnego zagrodnika, 11 zagrodników omłockowych, trzy inne domostwa oraz wiatrak. W sumie wieś liczyła 24 zagrody i 143 mieszkańców. Kolejnym właścicielem włości został Friedrich von Rothkirch und Panthen (ur.1795r., zm.1857r.), syn Carla Hansa. Według danych statystycznych z 1830 roku był on właścicielem majątku w Juszczynie. W wiosce odnotowano 39 domów, pałac, 214 mieszkańców, w tym 49 katolików, wiatrak. Baron Friedrich Karl Heinrich w 1840 roku utworzył majorat z siedzibą w Czerwonym Kościele, który obejmował także dobra Leśniki w powiecie legnickim i Juszczyn w powiecie średzkim. W 1845 roku w Juszczynie wzmiankowano 40 domów, pałac, 292 mieszkańców, w tym 70 katolików, ewangelicką szkołę, hodowlę 900 owiec merynosów, wiatrak oraz dominialną kopalnię torfu. Ewangelicy posiadali kościół w Środzie Śląskiej, w Juszczynie znajdował się kościół katolicki. W 1857 roku majorat otrzymał w spadku Friedrich Anton Valerius baron von Rothkirch und Panthen (ur.1832r. w Oleśnicy, zm.1883r. w Pątnowie), syn Friedricha i Henriette z domu von Tempelhof (ur.1796r., zm.1868r.). Valerian baron von Rothkirch-Panthen ukończył szkołę średnią w Świdnicy, następnie studiował prawo i nauki ścisłe na Uniwersytecie w Bonn oraz rolnictwo na Uniwersytecie w Poppelsdorf. Był starszym ziemskim, kierownikiem wydziału i delegatem okręgowym w okręgu Legnica. Brał udział w wojnach o zjednoczenie Niemiec. W 1866 roku w konflikcie z Austrią jako porucznik w pułku kirasjerów, następnie w wojnie francusko-pruskiej w latach 1870-1871 jako kapitan kawalerii i dowódca szwadronu w pułku dragonów. Napisał książkę o dziejach swojej rodziny wydaną w 1879 roku. Z małżeństwa z Elisabeth z domu von Prittwitz und Gaffron, zawartego w 1854 roku, Valerian miał pięcioro dzieci. Majorat w 1883 roku odziedziczył jego jedyny syn który osiągnął pełnoletność – Hans Sigismund Friedrich (ur.1858r., zm.1906r.). W 1894 roku należący do Hansa von Rothkirch und Panthen majątek w Juszczynie liczył 537ha, w tym 363ha pól uprawnych, 18ha łąk, 145ha lasów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1885 roku Hans ożenił się z Toni z domu Planinsegg (ur.1856r., zm.1900r.). Z małżeństwa tego na świat przyszedł tylko jeden syn Severin (ur.1888r.). Po śmierci żony w 1903 roku Hans zawarł drugi związek małżeński. Jego żoną została Margarethe Thamm (ur.1878r.). Trzy lata później seria tragedii rodzinnych zakończyła panowanie tej linii rodu w Czerwonym Kościele i Juszczynie. Najpierw 20 października w wieku zaledwie 48 lat zmarł Hans von Rothkirch und Panthen. Następnie w Boże Narodzenie 1906 roku w rezydencji w Czerwonym Kościele znaleziono zastrzelonych z broni palnej jego dziedzica Severina wraz z przyjacielem Victorem von Heinz z Legnicy. Majoratu nie mogła przejąć kobieta, dlatego też przy dziedziczeniu pominięto wdowę Panią Margarethe z domu Thamm, która z czasem ponownie wyszła za mąż. Fideikomis wraz z Juszczynem objął krewny z innej linii rodziny - Hans Joachim baron von Rothkirch und Panthen. Był on małoletni dlatego też wyznaczono mu opiekuna, radcę Reisnera z Legnicy. W 1930 roku należący do Hansa Joachima barona von Rothkirch und Panthen z Czerwonego Kościoła majątek Juszczyn miał powierzchnię 522,2ha, w tym 348,2ha pól uprawnych, 18ha łąk, 145ha lasów, 4ha parku, 1ha ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Posiadłość pozostała częścią majoratu do końca drugiej wojny światowej. Hansa Joachima wzmiankowano jako właściciela włości również w księdze adresowej w 1937 roku. Dobra rycerskie Juszczyn liczyły 516ha, w tym 325ha pól uprawnych, 17,4ha łąk, 10,4ha pastwisk, 1,6ha wód, 145,5ha lasów, 1ha parku, 2,1ha ogrodu, 13ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3539256,foto.html?idEntity=513766 (dostęp: 6.02.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/7108487,foto.html?idEntity=513766 (dostęp: 6.02.2022r.)
Pałac w Juszczynie został ufundowany w XVIII wieku. Siedzibę wzmiankowano w 1795, 1830 i 1845 roku. Budynek przekształcono pod koniec XIX wieku, około 1936 roku i po 1945 roku. Pałac założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym z lukarnami. Od północy dostawiono niższą i węższą dobudówkę nakrytą dachem dwuspadowym. Elewacje pałacu przekształcone, uproszczone, z ozdobnych elementów zachowały gzyms między kondygnacjami, gzyms wieńczący, naczółki nad oknami drugiej kondygnacji. Na osi dłuższych elewacji pseudoryzality. Główne wejście w centralnej części fasady poprzedzone schodami i gankiem kolumnowym podtrzymującym balkon.
Do rezydencji przylega park krajobrazowy z częściowo zachowanym starodrzewem. Na południe od pałacu dziedziniec folwarczny otoczony zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi. Wśród budynków wyróżnia się oficyna oraz spichlerz.
Po 1945 roku majątek w Juszczynie przejęło państwo polskie. Dobra znalazły się pod zarządem Państwowego Gospodarstwa Rolnego Rakoszyce. W 1965 roku pałac był zaniedbany, częściowo zdewastowany. Następnie przeprowadzono remont rezydencji, którą zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny dla pracowników przedsiębiorstwa. Po likwidacji PGR-u w latach 90. XX wieku zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W kolejnych latach majątek nabył prywatny inwestor. Przed 2009 rokiem przeprowadził on remont pałacu. Obecnie dawny majątek rodu von Rothkirch jest własnością prywatną. Dziękuję właścicielce pałacu za zgodę na wejście na teren posiadłości, wykonanie fotografii i możliwość ich publikacji.
Juszczyn położony jest około 7 kilometrów na wschód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego można dotrzeć drogą krajową nr 94 prowadzącą w stronę Wrocławia. Juszczyn znajduje się na południe od tej trasy. Zespół dworski położony jest w północnej części Juszczyna. Adres: dwór nr 19.
Dokładna lokalizacja dworu:
51.157093809867575, 16.679189419823633
Damian Dąbrowski,
Luty 2022r.
