Powiat strzeliński, gmina Przeworno
(nazwa niemiecka: Deutsch Jäg, Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1447r.
W pierwszej połowie XV w. Jagielno wchodziło w skład dóbr rodziny von Borsnitz. W dokumencie z 1469r. wzmiankowani byli bracia Hans i Heinz von Borsnitz. Kolejnymi właścicielami miejscowości byli przedstawiciele rodu von Pogrell. Przed 1632r., po śmierci Zygmunta von Pogrell majątek odziedziczyła jego córka, Maria Margaretha, małżonka Heinricha von Reder und Türpitz (z Cierpic). W 1666r. Jagielno kupił Christoph Leopold von Schubarth und Bruck. Pod koniec wojny siedmioletniej dobra należały do generała majora Joachima Friedricha Christiana von Tresckow (zm. 1762r.). Następnie właściciele majątku często się zmieniali. W 1783r. Jagielno posiadał kolejny generał major – Martin Anton von Puttkammer. Po nim dobra należały do rodziny von Reibnitz i rodziny Hofereller, by na początku XIX w. przejść na własność rodu von Paczensky und Tenczin. W 1830r. właścicielem dóbr był major Reich, a po nim jego spadkobiercy. W 1858r. posiadłość nabył Hermann Nathan z Hamburga. W 1886r. majątek liczący 366ha należał do Gebharda von Byern, od którego trzy lata później kupił go baron Elgar von Dalwig. Baron von Dalwig pomiędzy 1894 a 1902rokiem połączył kilka posiadłości w dobra Jagielno (Herrschaft Deutsch Jäg). Ich całkowita powierzchnia liczyła 748ha, w tym samego Jagielna 377ha. W 1907r. Elgar von Dalwig sprzedał dobra powiększone do 898ha hrabiemu Leo von Ballestrem (ur.1873r., zm.1915r.), synowi Franciszka II von Ballestrem z Pławniowic. Po śmierci hrabiego Leona w czasie pierwszej wojny światowej majątek odziedziczył wdowa po nim hrabina Ewa von Ballestrem, z domu baronowa von Durant. Jako właścicielkę wymieniają ją księgi adresowe do 1930r. W 1937r. była współwłaścicielką dóbr wraz z dwiema dorosłymi córkami: Marią Ewą (ur. 1905r.) i Marią Agnieszką (ur. 1908r.). W rękach rodziny von Ballestrem posiadłość pozostała do końca drugiej wojny światowej, następnie została znacjonalizowana i przekazana w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Pałac zaniedbany po 1945r. powoli popadał w ruinę. W 1976r. był jeszcze częściowo użytkowany, w latach osiemdziesiątych został ostatecznie opuszczony i zniszczony. Obecnie ruiny wraz z otaczającym je parkiem są własnością prywatną. Całą posiadłość otacza solidne ogrodzenie. Resztki zabytku można zobaczyć tylko z większej odległości. Prywatny inwestor odgruzował ruiny, nie prowadzi jednak żadnych prac przy odbudowie pałacu. Trudno określić jakie są jego plany wobec tego miejsca.
Pałac
W pierwszej połowie XV w. w Jagielnie został wzniesiony zamek, zniszczony w 1443r. na rozkaz księcia oleśnickiego Konrada IV (zm. 1447r.), biskupa wrocławskiego. Następnie zamek został odbudowany przez rodzinę von Pogrell. Po przebudowie w pierwszej połowie XVII w. rezydencja założona na rzucie kwadratu z czterema narożnymi wieżami mogła przypominać pałac w Wojanowie. Kolejne przekształcenia pałacu w Jagielnie miały miejsce w drugiej połowie XVII i w XVIII w. Pod koniec XIX w. Elgar von Dalwid rozbudował rezydencję o dodatkowe skrzydła. Po 1907r. ostatniej przebudowy pałacu dokonała rodzina von Ballestrem. Zabytek był budynkiem renesansowym, z elementami neorenesansowymi i neogotyckimi. Murowany z kamienia i cegły, pierwotnie potynkowany. Obecnie zachowane przede wszystkim mury obwodowe. W elewacji zachodniej fragmentarycznie przetrwała dwukondygnacyjna trójosiowa loggia. Wokół pałacu rozciąga się rozległy park krajobrazowy. W pobliżu zabudowania gospodarcze folwarku, pochodzące z XIX w. i pierwszego ćwierćwiecza XX w. W nieznanych okolicznościach w ścianie jednego z pofolwarcznych budynków znalazła się tablica z kartuszem herbowym hrabiego von Wartensleben, z pobliskich Samborowic. Jagielno nigdy nie było własnością rodziny von Wartensleben. Możliwe, że kartusz przeniesiono po drugiej wojnie światowej, z rozpadającego się pałacu w Samborowicach. Jest jednak jeszcze inna hipoteza, być może Otto von Bangerow z Samborowic prowadził w swojej rezydencji w latach dwudziestych XX w. prace budowlane i postanowił pozbyć się kartusza, z herbem jej wcześniejszego właściciela. Kartusz mógł zostać przekazany rodzinie Ballestrem, która wmurowała go w ścianę wznoszonego budynku gospodarczego.
Zabytki w Jagielnie
Do rejestru zabytków w Jagielnie wpisano zespół pałacowy: pałac (14.05.1981r., nr rej.: 265/795/WŁ) i park (25.06.1982r., nr rej.: 266/879/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Jagielna jest praktycznie nierealny, w miejscowości zatrzymują się tylko pojedyncze autobusy PKS z Samborowic i Strzelina. Do samego Strzelina z Górnego Śląska najłatwiej dotrzeć pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 w stronę Ziębic. Z tej ostatniej trasy za miejscowością Jagielnica należy skręcić w lewo w lokalna drogę prowadząca prosto do Jagielna. Ruiny pałacu i parkiem znajdują się na lewo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 150 km. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2011 r.
