Powiat oleski, gmina Gorzów Śląski
(nazwa niemiecka: Jamm, w latach 1936-1945 Weidental, Kreis Rosenberg)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1499 r., być może wioska powstała jednak znacznie wcześniej. Książę Jan II Dobry (zm. 1532 r.) sprzedał miasto Gorzów Śląski z okolicznymi majątkami, w skład których wchodziły Jamy, rodzinie Frankenbergów z Proślic. Frankenbergowie z Proślic, pojawiają się w źródłach również pod nazwiskiem Proslitski. W 1527 r. właścicielem Sowczyc, Jam, Łomnicy i miasta Gorzów Śląski był Przecław Proslitski. Pozostawił on syna Jana, który miał tylko córkę, Zofię, małżonkę Krzysztofa von Skal z Ligoty. Być może wniosła ona mężowi w wianie wymienione wyżej majątki. Kolejnym wzmiankowanym właścicielem Jam był Adam Koschenbar, prokurator kamery cesarskiej, który w 1657 r. kupił od swojego brata Henryka Łomnicę koło Olesna. W 1792 r. w Jamach wzniesiono kościół p.w. św. Małgorzaty. Fundatorem kościoła był Karol Zygmunt von Aulock i prawdopodobnie do niego na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego stulecia należała wioska. Następne informacje o właścicielach dóbr w Jamach pochodzą dopiero z XX w. W księdze adresowej z 1905 r. jako posiadacza majątku w Jamach, liczącego 977 ha, wymieniono Alberta Krauta. Od 1906 r. majątek należał do Hermana Pratscha, wzmiankowanego również w książce adresowej w 1921 r. W 1937 r. właścicielem dóbr był dr prawa Rudolf Pratsch. Po drugiej wojnie światowej posiadłość została znacjonalizowana i przekazana w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Obecnie zarówno rezydencja jak i dawny folwark są własnością prywatną, teren wokół nich jest ogrodzony, budynki można zobaczyć z zewnątrz.
Pałac w Jamach to budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada dziesięcioosiowa, z głównym wejściem poprzedzonym portykiem kolumnowym, podtrzymującym balkon. W narożniku budynku trzykondygnacjowa wieża, z czterospadowym dachem z lukarnami. Przy jednej z krótszych elewacji parterowa dobudówka, zwieńczona tarasem. Odnowione elewacje pałacu ozdobione detalami architektonicznymi: nadokienniki, boniowanie naroży. Wnętrza budynku są niedostępne. Pałac otacza niewielki park krajobrazowy z okazami starodrzewu. Przeważa w nim drzewostan liściasty, z nowszymi nasadzeniami drzew iglastych. W pobliżu budynki gospodarcze dawnego folwarku, w tym spichlerz dworski z połowy XIX w.
Do rejestru zabytków sztuki w Jamach wpisano: kościół filialny p.w. św. Małgorzaty (13.03.1954 r., nr rej.: 79/54), spichrz (28.09.1966 r., nr rej.: 1721), zespół pałacowy: pałac, park z aleją dojazdową, spichrz (4.02.1997 r., nr rej.: A-567).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Jam jest praktycznie niemożliwy, w miejscowości zatrzymują się pojedyncze autobusy PKS z Olesna i Praszki. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 do Olesna i dalej DK 487 w stronę Gorzowa Śląskiego. W miejscowości Boroszów należy z tej ostatniej trasy skręcić w lewo w lokalną drogę w kierunku Kozłowic, po przejechaniu około kilometra trzeba ponownie skręcić w lewo. Pałac w Jamach znajduje się przy głównej ulicy, po jej prawej stronie. Odległość: w jedną stronę około 100 km. Samochód najlepiej zostawić na parkingu przy pobliskich blokach.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2010 r.
