Powiat brzeski, gmina Olszanka
(nazwa niemiecka: Gross Jenkwitz, Kreis Brieg)
Rys historyczny i stan obecny:
Dzieje miejscowości sięgają pierwszej połowy XIV w. Po raz pierwszy w źródłach Jankowice Wielkie pojawiły się w 1352 r. Na temat właścicieli wioski posiadamy niewiele informacji. Na początku XVI w. Jankowice Wielkie należały do Dawida Gefuga z Lubienia, marszałka dworu książąt legnickich. W 1591 r. właścicielem majątku był Adam Gorsecka, zwany Napolskim. Następnie majątek należał do linii rodziny von Frankenberg-Proschlitz z Nasal. Przedstawiciel tej rodziny Adam von Frankenberg (1661-1741), właściciel Jankowic Wielkich, był deputowanym stanów księstwa brzeskiego. Z małżeństwa z Marią Eleonorą Kraker von Schwarzenfeld pozostawił sześciu synów. Jeden z nich, Adam jun., komisarz ziemski księstwa brzeskiego odziedziczył Jankowice Wielkie. Następnie majątek został podzielony pomiędzy dzieci Adama juniora i Anny Elżbiety z domu von Prittwitz-Gaffron. Pod koniec XVIII w. miejscowość nie należała już do rodu Frankenbergów, lecz do Karola Leopolda von Schickfusa. Na początku dziewiętnastego stulecia dobra przeszły w ręce rodziny Mache. Kolejnymi właścicielami majątku byli przedstawiciele rodziny von dem Knesebeck-Milendonck z Osieka. W książkach adresowych z lat 1905-1937 jako posiadacza dóbr liczących ponad 450 ha podano barona Hansa (Jana Paridama) von dem Knesebeck-Milendonck (1872-1965), od 1924 r. małżonka Irmy Amalii Bernardyny von Pfeil (1897-1982). Po drugiej wojnie światowej majątek został znacjonalizowany i przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Po zmianach ustrojowych z 1989 r. dwór wraz z folwarkiem podlegały różnym agendom rządowym, obecnie należą do Agencji Nieruchomości Rolnych.
Dwór
Klasycystyczny dwór w Jankowicach Wielkich został zbudowany na początku XIX w. przez rodzinę Mache, być może z wykorzystaniem murów starszej budowli, ufundowanej zapewne przez Frankenbergów. Budynek murowany z cegły, potynkowany, częściowo podpiwniczony, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty czterospadowym dachem łamanym. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa z centralnie umieszczonym głównym wejściem flankowanym zdwojonymi uproszczonymi pilastrami podtrzymującymi spłaszczony trójkątny przyczółek. Na osi elewacji tylnej wydatny dwukondygnacjowy ryzalit, z narożnikami zaakcentowanymi pilastrami, zamknięty trójkątnym przyczółkiem. Elewacje budynku o skromnej dekoracji, w części ożywione kwadrowaniem w tynku. Podziały ramowe tworzą pilastry, akcentujące narożniki i część środkową budynku oraz wydatne gzymsy (koronujący i pomiędzy piętrami podwójny gzyms przepaskowy). Układ wnętrz dwutraktowy, z centralnie położoną sienią i klatką schodową. W większości pomieszczeń płaskie stropy, jedynie w narożniku północno-zachodnim zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. Do dworu przylega zadbany, niewielki park krajobrazowy, z pojedynczymi okazami starodrzewu. W pobliżu zachowane i w dalszym ciągu użytkowane budynki gospodarcze dawnego folwarku, wśród których wyróżnia się obora (180 m długości), jedna z największych w województwie opolskim. Do zespołu dworsko-folwarcznego przylega pochodzący z XIV w. gotycki kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP. W jego zewnętrzną ścianę wmurowano pochodzące z początku XVII w., renesansowe kamienne płyty nagrobne, pastora Jana Hermana i jego dwóch żon (od 1535 do 1945 r. kościół należał do ewangelików).
Zabytki w Jankowicach Wielkich
Do rejestru zabytków w Jankowicach Wielkich wpisano: kościół filialny p.w. Wniebowzięci NMP (4.05.1965 r., nr rej.: 989/65); zespół dworski: dwór, oficyna, spichrz, obora, stodoła (9.05.1965 r., nr rej.: 990/65); dom obok kościoła, obecnie szkoła (9.08.1966 r., nr rej.: 1488/66).
Informacje praktyczne i dojazd
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Jankowic Wielkich zapewniają autobusy PKS z Brzegu. Do samego Brzegu można bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK 401 w stronę Brzegu. W miejscowości Obórki z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w DK 458 prowadzącą do Jankowic Wielkich. Dwór znajduje się w centralnej części miejscowości, po prawej stronie drogi. Odległość: w jedną stronę około 125 km. Samochód można zaparkować w bocznej ulicy, blisko kościoła.
Damian Dąbrowski,
Luty 2011 r.
