Powiat wałbrzyski, miasto
(nazwa niemiecka: Bad Charlottenbrunn Tannhausen, Kreis Waldenburg)
Zabytki w Jedlinie-Zdrój
Do rejestru zabytków w Jedlinie-Zdrój zostały wpisane:
- założenie uzdrowiskowo-parkowe, po 1820, nr rej.: A/4210/1333/WŁ z 30.04.1991
- kościół ewangelicki, ob. nieużytkowany, ul. Piastowska 17, 1855-60, nr rej.: 80/A/02 z 25.02.2002
- dworzec kolejowy „Jedlina Dolna”, ul. Dworcowa, 1902, nr rej.: A/4280/1490/WŁ z 25.03.1996
- dworzec kolejowy „Jedlina Górna”, ul. Kłodzka 59 a, mur.-szach., 1878, nr rej.: A/4209/1488/WŁ z 25.03.1996
- dom, ul. Chojnowska 12, 1 ćw. XX, nr rej.: A/4211/1133/WŁ z 3.05.1985
- willa, ul. Cmentarna 1, XIX/XX, nr rej.: A/4212/1131/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Hoża 6 ( d. Noworudzka 3), szach., XVII, nr rej.: A/4221/1736 z 30.06.1966
- dom, ul. Jasna 4, 1 poł. XIX, nr rej.: A/4219/1135/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Jasna 8, k. XVIII, nr rej.: A/4218/1129/WŁ z 3.05.1985
- pałac, ul. Noworudzka 15, XVIII, nr rej.: A/4222/1212 z 15.12.1964
- willa, ul. Piastowska 7, XIX/XX, nr rej.: A/4214/1130/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Piękna 7, XIX/XX, nr rej.: A/4215/1134/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Wałbrzyska 1, k. XIX, nr rej.: A/4213/1132/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Warszawska 2, k. XIX, nr rej.: A/4217/1128/WŁ z 3.05.1985
- dom, ul. Warszawska 6, pocz. XX, nr rej.: A/4223/1021/WŁ z 29.11.1984
- dom zdrojowy, pl. Zdrojowy (d. Armii Czerwonej ) 1, 3 ćw. XIX, nr rej.: A/4216/1127/WŁ z 3.05.1985
- dom, pl. Zdrojowy (d.Armii Czerwonej) 8, poł. XVIII, nr rej.: A/4220/1136/WŁ z 3.05.1985
Do rejestru zabytków w Jedlince (dzielnicy Jedliny-Zdrój) wpisano zespół pałacowy, 2 poł. XVIII, nr rej.: A/4224/686/WŁ z 27.01.1978:
- pałac
- 2 oficyny
- park
Ponadto liczne zabudowania wpisano do ewidencji zabytków, m.in. zespół sołtysi Jedlinka, willę przy ulicy Piastowskiej 10, willę fabrykancką przy ul. Warszawskiej 2, dawny pensjonat przy ul. Warszawskiej 3.
Pałac w Jedlince
Pierwsze wzmianki na temat Jedlinki (Tannhausen) pojawiają się w dokumentach pochodzących z XIII wieku. Miejscowość początkowo wchodziła w skład dóbr podlegających zamkowi w Rogowcu, a od 1372 roku była jednym z majątków przynależnych do zamku Grodno w Zagórzu Śląskim. Jedlina dzieliła losy warowni Grodno, należącej między innymi do znanych śląskich rodów: Schaffgotsch, von Czettritz, von Hohberg, von Logau. Przed 1611 rokiem majątek w Jedlince został wyłączony z klucza dóbr podlegającego zamkowi Grodno. Odtąd aż do 1650 roku wioska była własnością rodziny von Kuhl. Na początku drugiej połowy XVII wieku majątek na krótko ponownie stał się częścią dóbr podlegających właścicielom zamku w Zagórzu Śląskim. Następnie latach 1663-1698 posiadłość w Jedlince należała do rodu von Seyer und Kuhner. Kolejnymi właścicielami dóbr byli: Abraham von Czettritz und Neuhaus (około 1703r.), baron Hans Christoph von Seherr-Thoss (zm.1743r.) i baron Johann August von Seherr-Thoss. W 1786 roku po bezpotomnej śmierci Johanna Augusta von Seherr-Thoss majątek w Jedlince przeszedł na własność spokrewnionego z jego matką Karla Franza Christopha Erdmanna von Pückler. Po 1810r. włości otrzymał w spadku Erdmann Sylvius von Pückler. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli: Benjamin Rothenbach z Wrocławia (lata 1834-1838), Hermann Menzel (od 1843r.), radca intendentury Engels (1855r.), Fritz Engels (lata 1855-1861), Carl Krister (od 1861r.), Arthur von Klitzing (od 1880r.), Gustav Adolf Boehm (od 1889r.). Po śmierci Gustava Adolfa Boehma, około 1930 roku majątek odziedziczyli jego spadkobiercy. W 1937 roku dobra zostały znacjonalizowane. Pałac zajęła organizacja NSV. Następnie rezydencja należała do Śląskiej Wspólnoty Przemysłowej i organizacji TODT. W czasie drugiej wojny światowej na folwarku funkcjonował obóz jeniecki. W czasach Polski Ludowej w pałacu początkowo funkcjonowało Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, organizujące w budynku kolonie. W latach 1948-1954 w dawnej rezydencji działał Dom Dziecka. Od 1967r. pałac należał do Głuszyckich Zakładów Włókienniczych Przemysłu Terenowego „Piast”. Kolejnym użytkownikiem budynku była w latach 1976-1992 Spółdzielnia Produkcyjna. Po likwidacji spółdzielni obiekt przejęła gmina. Władze gminy po kilku latach sprzedały zdewastowany pałac prywatnemu inwestorowi. W zabytku prowadzone są prace konserwatorsko-renowacyjne. Część pomieszczeń pałacu oddano już do zwiedzania.
Interesujące informacje na temat historii pałacu, możliwości zwiedzania oraz organizowanych w zabytku imprezach można znaleźć na oficjalnej stronie obiektu:
Pałac znajduje się przy ulicy Zamkowej, na prawo od DK381. W pobliżu dawnej rezydencji przygotowano miejsca parkingowe.
Zespół pałacowy, ul. Noworudzka 13-17.
Pałac wybudowany w 1785 roku według projektu Carla Gottharda Langhansa dla hrabiego von Pückler. W 1890 roku budynek przebudowany. Przed drugą wojną światową działała w nim przędzalnia. Obecnie pałac pełni funkcje wielorodzinnego budynku mieszkalnego.
Zespół sołecki Jedlinka, ul. Noworudzka 2
Dawna siedziba sołtysa Jedlinki to dwukondygnacyjny budynek mieszkalny, częściowo nieużytkowany, o zmienionym układzie fasady. Sąsiaduje z nią jeden budynek gospodarczy.
Willa, ul. Piastowska 7
Willa, obecnie plebania rzymsko-katolicka, ul. Piastowska 10
Willa fabrykanta, obecnie dom mieszkalny, ul. Warszawska 2 oraz pensjonat Parksschlosschen, obecnie dom mieszkalny ul. Warszawska 3.
Przy ulicy Warszawskiej 2 znajduje się wyremontowana dawna willa fabrykancka. Obecnie własność prywatna teren ogrodzony. Obok willi dawniej z nią związany, obecnie dostępny dla wszystkich ogród ze schodami i fontanną. Po przeciwnej stronie ulicy pod adresem Warszawska 3 dom mieszkalny, dawny pensjonat. Budynek o skromnej dekoracji elewacji, ozdobiony portykiem kolumnowym podtrzymującym balkon.
Kościoły oraz uzdrowisko w Jedlinie-Zdrój
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do miejscowości zapewniają między innymi autobusy PKS z Kłodzka i Wałbrzycha. W Jedlinie-Zdrój znajduje się również stacja kolejowa, na której zatrzymują się pociągi przewoźnika Koleje Dolnośląskie S.A. kursujące z Kłodzka i Wałbrzycha. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Kłodzko. Do miasta można dotrzeć np. pociągiem z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Nowa Wieś Wrocławska, następnie S8 i DK35 do Świdnicy. Ze Świdnicy najlepiej wyjechać DK379 do Wałbrzycha, skąd DK381 prowadzi do Jedliny-Zdrój.
Damian Dąbrowski,
Luty 2012 r., uzupełnienie zdjęć i tekstu maj 2019r.