Powiat strzeliński, gmina Kondratowice
(nazwa niemiecka: Klein Jeseritz, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1369r.
Rys historyczny i stan obecny:
W czternastym stuleciu właścicielem Jezierzyc Małych był Hermann von Eichelbrunn. W 1450r. wioska należała do Hencza Benischa von Reychenbach. W XVII w. majątek w Jezierzycach Małych znalazł się w rękach rodziny von Gregersdorf. W latach 1664-1680 wzmiankowany był Georg Christoph von Gregersdorf auf Klein Jeseritz, pełniący między innymi funkcję starosty okręgu ziemskiego strzelińskiego i niemczańskiego. Po śmierci Hansa Heinricha von Gregersdorf auf Klein Jeserwitz und Pudigau w 1719r. miejscowość odziedziczyła Elisabeth von Gregersdorf, żona Hansa Ernsta von Prittwitz und Gaffron auf Kreisewitz. Dzięki temu małżeństwu dobra przeszły na własność rodziny von Prittwitz und Gaffron. Około połowy XVIII w. Jezierzyce Małe posiadł już ród von Senitz. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli: Karl Ludwig von Siegroth (zm.1785r.) i rodzina von Schlabrendorf. W 1830 i 1845r. wzmiankowany był w Jezierzycach Małych hrabia Ludwig von Schlabrendorf. Następnie majątek odziedziczył hrabia Konstantin von Schlabrendorf, wymieniony między innymi w dokumentach z 1857r. W 1862r. dobra nabył Leo Wegener. W 1886r. należąca do niego posiadłość w Jezierzycach Małych liczyła 617ha, w tym 579ha pól uprawnych, 15ha łąk, 1ha lasu, 1ha stawów i 21ha przypadające na park, drogi i podwórza gospodarcze. Pomimo, że Leo Wegener pozostał właścicielem majątku co najmniej do 1912r, to już od 1894r. zarządzał nim Erich Wegener. Po śmierci Leo Wegenera, Erich odziedziczył posiadłość. Pozostał jej właścicielem do lat trzydziestych XX w. Za jego czasów dobra oddawano w dzierżawę: w 1917r. G. Hechlerowi, w 1921 i 1930r. Metternowi i Maxowi Chutsch. W 1937r. właścicielką majątku w Jezierzycach Małych była Pani Leonie von Schlebrügge z domu Wegener. Dobra liczyły w dalszym ciągu 617ha, w tym 576ha pól uprawnych, 5ha łąk, 12ha pastwisk, 2ha lasów, 0,5ha stawów, 5,5ha posiadał park, 1ha ogród, a 15ha gospodarstwo (drogi, podwórza gospodarcze). Po drugiej wojnie światowej posiadłość została znacjonalizowana. Pałac i folwark przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu z Kondratowic. W rezydencji urządzono między innymi mieszkania pracowników PGR-u. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. wyeksploatowany budynek został opuszczony. Majątek zlikwidowanego Państwowego Gospodarstwa Rolnego znalazł się gestii rządowych agend. Z czasem zrujnowany pałac został sprzedany. Prywatny właściciel wymienił dach budynku, lecz nie dokończył prac remontowych. Obecnie zabytek prawdopodobnie w dalszym ciągu pozostaje własnością prywatną. Do pałacu przylega zdewastowany park krajobrazowy o powierzchni 4,8ha, założony w drugiej połowie XIX w. w miejscu ogrodów francuskich z około 1730r. Na północ od rezydencji znajdował się dziedziniec honorowy, a dalej folwark. Część zabudowań folwarcznych została zrujnowana (kuźnia, wozownia), niektóre przetrwały do dziś w nienajgorszym stanie (obory, stodoła i gorzelnia). Na wschód od pałacu ruiny jednej z dwóch flankujących go reprezentacyjnych oficyn.
Pałac
Pierwotnie renesansowy dwór wzniesiony w XVI w., przebudowany na barokowy pałac przez rodzinę von Gregersdorf w początkach osiemnastego stulecia. Kolejne przebudowy połączone z powiększeniem pałacu miały miejsce pod koniec XVIII i na początku XX wieku. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie zbliżonym do litery „T”, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja północna) siedmioosiowa, z wydatnym trzyosiowym, asymetrycznie umieszczonym ryzalitem, mieszczącym główne wejście do budynku, poprzedzone gankiem filarowym podtrzymującym balkon. Elewacja ogrodowa również siedmioosiowa. Na osi elewacji ogrodowej wejście ozdobione późnobarokowym portalem. Od zachodu pozostałości zrujnowanego aneksu dobudowanego do pałacu na początku XX wieku. Elewacje pozbawione większość detali architektonicznych, zachowały ślady podziałów ramowych uzyskanych przy pomocy gzymsów oraz pilastrów i boniowanych lizen. Okna w prostokątnych obramowaniach wykonanych w tynku, część z nich z kluczem. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną sienią. W ryzalicie mieści się klatka schodowa. Za wyjątkiem sieni sklepionej kolebkowo z lunetami i jednej sali na parterze sklepionej kolebkowo wszystkie pomieszczenia nakryte płaskimi stropami.
Zabytki w Jezierzycach Małych
Do rejestru zabytków w Jezierzycach Małych wpisano zespół pałacowy i folwarczny: pałac i oficynę (12.04.1966r., nr rej.: 1630); park z terenem ogrodów gospodarczych oraz folwark: 3 obory, cielętnik, gorzelnię (11.08.1997r., nr rej.: 730/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Jezierzyc Małych jest niestety niemożliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina. Ze Strzelina najlepiej wyjechać DK39 w stronę Łagiewnik. W miejscowości Karczyn z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Jezierzyc Małych przez Podgaj. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się na końcu miejscowości, na lewo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160km. Samochód można zostawić przy bocznej drodze prowadzącej do parku.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2012 r.
