Powiat jeleniogórski, od 1973 r. dzielnica miasta Jelenia Góra
(nazwa niemiecka: Schwarzbach, Kreis Hirschberg)
Pierwsze wzmianki na temat miejscowości pochodzą z około 1300 r. W 1370 r. wolne sołectwo w Czarnem kupił Georg von Schwarzbach. W 1384 r. wioska przeszła na własność rodu von Schaffgotsch. Po podziale dóbr Schaffgostchów po śmierci Hansa I, Czarne należało do Caspra I (zm.1534r.), założyciela karpnickiej linii rodu. Następnie miejscowość objął jego najstarszy syn, Watzlaw I (zm.1556r.). Watzlaw I zwany Starszym wzniósł w Czarnem pierwszą rezydencję. Jego syn i następca Caspar, rozbudował dwór około 1559 roku. Kolejnymi właścicielami dóbr w Czarnem byli synowie Caspra: Gotthard (zm.1590r.) i Watzlaw II z Radocina (zm.1594r.). Po bezpotomnej śmierci Watzlawa II według różnych wersji wydarzeń majątek odziedziczył jego krewniak Christoph von Schaffgotsch (ur.1552r., zm.1601r.) z Gryfa i Chojnika bądź też Czarne kupił Georgius Kahlen. Następnie około 1601 r. wioskę nabył Friedrich von Nimptsch z Sokołowca koło Świerzawy. W 1679 r. Ernst von Nimptsch, według różnych źródeł syn lub wnuk Friedricha von Nimptscha, sprzedał majątek magistratowi Jeleniej Góry. We władaniu miasta dobra pozostały do 1945 roku. Posiadłość była przeważnie oddawana w dzierżawę. Ostatnimi dzierżawcami była od 1921 roku rodzina Rahmów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek został w 1948 roku przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W dworze urządzono mieszkania, biura, ale także magazyny i pomieszczenia produkcyjne. W latach sześćdziesiątych XX w. rozpoczęła się dewastacja zabytku, wyrażona między innymi zniszczeniem renesansowego portalu, która nabrała przyspieszenia w kolejnej dekadzie, kiedy to rozebrano piece, rozkradziono stolarkę okienną i drzwiową, a także elementy konstrukcyjne stropów i dachu. W rezultacie właściciel dworu zaczął dążyć do jego rozbiórki. W 1981 r. Koło Polskiego Klubu Ekologicznego rozpoczęło starania o uratowanie zabytku. W jej rezultacie w latach 1983-1987 przeprowadzono niezbędne prace zabezpieczające i badania archeologiczne. W 1991 r. miasto Jelenia Góra przekazało dwór w Czarnem w użytkowanie Fundacji Kultury Ekologicznej. Fundacja do dziś prowadzi prace remontowe w budynku. Zabytek został już w znacznym stopniu wyremontowany, w tej chwili jednym z najpilniejszych zadań jest rekonstrukcja renesansowego portalu. Ogromną rolę w uratowaniu dworu przed zniszczeniem odegrał Pan Jacek Jakubiec, społeczny kustosz obiektu, a obecnie Prezes Fundacji Kultury Ekologicznej. Dwór w Czarnem można przede wszystkim zobaczyć z zewnątrz, jednak po wcześniejszym kontakcie z Fundacją możliwe jest również wejście do zabytkowych wnętrz.
W styczniu 2011 r. w dworze otwarto restaurację Corte Nero, będącą pierwszym na Dolnym Śląsku homarium. Adres: Jelenie Góra, ul. Strumykowa 2.
Oficjalna strona na temat zabytku:
Dwór
Prawdopodobnie pierwszą rezydencję w Czarnem wzniesiono w latach trzydziestych XVI w. Obecny dwór powstał około 1559 roku. W czasach późniejszych był on kilkukrotnie niszczony pożarami i odbudowywany oraz przebudowywany. Budynek murowany z kamienia i cegły, składa się z czterech prostokątnych skrzydeł założonych wokół wewnętrznego dziedzińca. Skrzydła podpiwniczone, dwukondygnacyjne, nakryte wysokimi dachami dwuspadowymi z powiekami. Fasada siedmioosiowa z centralnie usytuowanym przejazdem bramnym, który zdobił renesansowy portal, zniszczony w latach sześćdziesiątych XX w. Przed fasadą pozostałości dawnej fosy, nad którą przerzucono kamienny most. W narożniku południowa-zachodnim znajduje się kwadratowa, trzykondygnacyjna wieża. Elewacje ozdabiają kamienne obramowania otworów okiennych. Układ wnętrz częściowo przekształcony, na piętrze amfiladowy. W niektórych pomieszczeniach przetrwały oryginalne sklepienia i fragmenty malowideł ściennych.
Zabytki w dzielnicy Czarne miasta Jelenia Góra
Do rejestru zabytków w Czarnem wpisano dwór (10.10.1964 r., nr rej.: 1139).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Czarnego z centrum Jeleniej Góry zapewniają autobusy komunikacji miejskiej linii nr 12. Do Jeleniej Góry z Górnego Śląska najlepiej wybrać dojazd pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kostomłoty, następnie DK 5 do Bolkowa i DK 3 do Jeleniej Góry. Z tej ostatniej trasy należy w Jeleniej Górze skręcić w lewo w DK 367 prowadzącą do Kowar. Droga ta przebiega przez dzielnicę Czarne, w której trzeba skręcić w prawo w ul. Strumykową. Odległość: w jedną stronę około 265 km. Przed dworem można zaparkować samochód.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.
