Powiat ząbkowicki, gmina Ziębice
(nazwa niemiecka: Nieder Kunzendorf, Kreis Münsterberg, od 1932r. Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
W średniowieczu wzmiankowana była jedna wioska Kunzendorf – Kalinowice, dopiero w czasach nowożytnych nastąpił podział miejscowości na Kalinowice Dolne i Górne. W 1283 roku właścicielem całej osady był Jakob von Kunzendorf. Później wzmiankowano w Kalinowicach Bernharda von Czanschwitz. W 1472 roku wioskę nabył Heinz von Bischofsheim. Kolejnym posiadaczem dóbr w Kalinowicach został Nikolaus Colda von Zampach. Pierwszym znanym z dokumentów właścicielem samych Kalinowic Dolnych był Emanuel Türk von Nerisheim, wzmiankowany latach 1657-1676. W 1701 roku wioska należała do Johanna Friedricha von Gaba und Ribian. Następnie wdowa po nim sprzedała posiadłość rodzinie von Sebottendorf. Kolejnymi właścicielami byli: Pan von Waldau und Schwanowiz, od 1749 roku Pan porucznik von Scholten, od 1759 roku baron Christ von Kiteliz, a od 1763 roku przynajmniej do 1785r. roku Friedrich Wilhelm von Siegroth. Według opisu Kalinowic Dolnych z 1785 roku w wiosce znajdował się pański folwark, 7 gospodarstw kmiecych, 19 gospodarstw zagrodniczych i 2 chałupnicze. Osada liczyła 192 mieszkańców. W 1830 roku majątek w Kalinowicach Dolnych należał do Augusta Stephana. W wiosce był folwark i 52 domy, zamieszkałe przez 327 osób, w tym 89 wyznania ewangelickiego. Ewangelicy należeli do kościoła w Ziębicach (Münsterberg), a katolicy do kościoła w Wigancicach (Weigelsdorf). W 1840 roku dobra zostały wykupione za 435.000,00 talarów przez zarząd królewskiej domeny z Ziębic. W 1845 roku posiadłość w Kalinowicach Dolnych wymieniana była jako dobra królewskie podlegające pod urząd w Ziębicach (Das Domin. Inst. Dem Königl Rent-Amt Münsterberg). W tym czasie w wiosce znajdował się folwark i 52 domy. Liczba mieszkańców spadła do 304, w tym 85 ewangelików. Przed 1856 rokiem majątek w Kalinowicach Dolnych wykupił hrabia Georg von Pückler. Następnie w 1858 roku właścicielem posiadłości został porucznik Kloer. Pomiędzy 1861 a 1866 rokiem porucznik Kloer sprzedał dobra kapitanowi Hugo Sametzki`emu. Major Hugo von Sametzki, pełniący również funkcję starosty powiatowego (landrata), wzmiankowany był w Kalinowicach Dolnych do 1886 roku. W 1886 roku majątek liczył 300ha, w tym 231ha pól uprawnych, 16ha łąk, 4ha pastwisk, 45ha lasów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 24 konie, 53 sztuki bydła rogatego, w tym 25 krów, 470 owiec. Przed 1894 rokiem włości odziedziczył porucznik Willy von Sametzki. W jego imieniu gospodarstwem o powierzchni 295ha (m.in. 231ha pól uprawnych, 13ha łąk, 45ha lasów) zarządzał inspektor Max Storch. W 1902 roku majątek w Kalinowicach Dolnych zakupił dr filozofii Kurt Schottländer. Posiadłość liczyła 296ha, w tym 229ha pól uprawnych, 16ha łąk, 0,5ha pastwisk, 0,5ha stawów, 45ha lasów, 2ha ogrodu, 3ha gospodarstwa. Majątkiem zarządzał inspektor Schwarzer, nadzorowany przez nadinspektora Adolfa Marticke z Wilemowic (in Schützendorf Kreis Grottkau). W gospodarstwie hodowano bydło mleczne wschodniofryzyjskie oraz świnie. Przy folwarku funkcjonowała również gorzelnia. Dr Kurt Schottländer pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1937 roku. W 1937 roku powierzchnia włości wynosiła 286ha, w tym 219ha pól uprawnych, 16,5ha łąk i pastwisk, 0,5ha stawów, 45ha lasów, 2ha parku i ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. W dalszym ciągu działała gorzelnia. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła wschodniofryzyjskiego i tuczu świń. Zatrudniano inspektora Muttke oraz administratora gorzelni. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z rezydencją przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W czasach Polski Ludowej dwór przekształcono w wielorodzinny budynek mieszkalny, przeznaczony dla pracowników gospodarstwa. Obecnie zabytek w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną. Część pomieszczeń nie jest jednak użytkowana. Stan techniczny budynku ulega stałemu pogorszeniu. Dwór położony jest w północno-zachodnim narożniku dziedzińca folwarcznego. Wokół dziedzińca wznoszą się pochodzące z XIX wieku zabudowania gospodarcze. Nieco dalej na południe usytuowane są budynki wybudowane przez PGR w drugiej połowie dwudziestego stulecia. Na zachód od dworu znajduje się zaniedbany park krajobrazowy.
Dwór
Czas powstania rezydencji w Kalinowicach Dolnych trudno określić nawet w przybliżeniu. W opisach miejscowości z lat 1785-1845 wspominano o folwarku, natomiast nie podano żadnych informacji na temat dworu. Być może rezydencja została ufundowana dopiero w drugiej połowie XIX wieku przez Hugo von Sametzki`ego. Mógł on również rozbudować istniejący wcześniej budynek zarządcy folwarku. Siedziba w Kalinowicach Dolnych prawdopodobnie została również rozbudowana przez Kurta Schottländer na początku XX wieku. Obecnie istniejący dwór to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na rzucie zbliżonym do litery „T”, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z parterowymi i dwukondygnacyjnymi przybudówkami od północy i zachodu, nakryty dachami naczółkowymi oraz płaskimi (przybudówki). Fasada korpusu dziesięcioosiowa, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych. Centralnie usytuowane główne wejście ozdabia skromny kamienny portal. Podobny portal umieszczono w zachodniej przybudówce. W wyniku remontów przeprowadzonych w drugiej połowie XX wieku oraz obecnych zaniedbań elewacje dworu w znacznym stopniu zdegradowane i uproszczone. Kiedyś ozdobione były boniowaniem i obramieniami okiennymi. Jak wyglądał dwór przed drugą wojną światową można przekonać się dzięki fotografii zamieszczonej na portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/969976,foto.html?idEntity=506947
Zabytki w Kalinowicach Dolnych
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Kalinowicach Dolnych. W ewidencji zabytków znalazł się dwór, dom mieszkalny nr 3, nr 7 oraz budynek dawnej gorzelni z kominem – obecnie nr 14.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Kalinowic Dolnych zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące ze Strzelina i Ziębic. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 w stronę Ziębic. Ta ostatnia trasa przebiega przez środek Kalinowic Dolnych. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 155km. Zespół dworski znajduje się w południowo-zachodniej części miejscowości, na lewo od DK385. Samochód można zaparkować w bocznej drodze, w bezpośrednim sąsiedztwie dworu.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2013 r.
