Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Käntchen, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Kątkach
Do rejestru zabytków w Kątkach zostały wpisane:
- zespół pałacowy: pałac, k. XV w., pocz. XVII w., 1850r., nr rej.: A/4259/761/WŁ z 8.11.1980r.; park, poł. XIX w., nr rej.: A/4260/762/WŁ z 8.11.1980r.
- aleja dębowo-jesionowa, 2 poł. XIX w. (wzdłuż drogi do Zebrzydowa),
nr rej.: A/4261/1317/WŁ z 7.03.1991r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. liczne zabudowania zespołu pałacowo-parkowego: oficyna mieszkalna (nr 6h), wozownia (nr 6e), obora – obecnie garaże z częścią mieszkalną (nr 6f), druga wozownia, dwie stodoły, wiata, stajnia, kuźnia, kolejne dwie oficyny, dwa budynki mieszkalno-gospodarcze, dwie chlewnie, dom ogrodnika, wędzarnia, stacja trafo (wszytsko pod nr 6).
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1334 roku pod nazwą Kentchyn, a następnie w 1373r. jako Kentchin. W kolejnych stuleciach wioska należała do rodów von Mesenau, von Zedlitz, von Czettritz-Neuhaus i ponownie von Zedlitz. W 1830 roku właścicielem dóbr był baron Friedrich Otto Ferdinand von Zedlitz-Leipe (ur.1753r., zm.1831r.) z Sulisławic. W Kątkach znajdowały się 44 domy, folwark, 251 mieszkańców, w tym 40 katolików, ewangelicka szkoła, browar, młyn wodny. W 1845 roku włości były w rękach wdowy baronowej Helene Friederike Johanne von Zedlitz z domu von Erlach. W opisie miejscowości wymieniono 39 domów, folwark, 299 mieszkańców, w tym 74 katolików, ewangelicką szkołę, młyn wodny, browar, hodowlę 700 owiec merynosów. Kolejnym właścicielem majątku został baron Gustav Sigismund Ferdinand Archibald von Zedlitz-Leipe (ur.1824r., zm.1914r.) z Zebrzydowa, pełniący funkcje starszego ziemskiego. Był on wnukiem poprzednich właścicieli, a synem Augusta barona von Zedlitz-Leipe (ur.1789r., zm.1873r.) z Sulisławic. W 1894r. majątek w Kątkach liczył 278ha, w tym 217ha pól uprawnych, 25ha łąk, 26ha lasów, 3ha stawów, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1914 roku posiadłość w Kątkach otrzymał w spadku Dietrich (Dietz) Gustav Sigismund baron von Zedlitz-Leipe, syn Gustava Sigismunda. W 1937 roku włości w Kątkach liczyły 281ha, w tym 215ha pól uprawnych, 2ha pastwisk, 20ha łąk, 30ha lasów, 2,5ha parku, 2ha ogrodu, 1,5ha stawów, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Właściciel dóbr Dietz baron von Zedlitz-Leipe, był radcą, a w latach 1890-1919 starostą powiatu świdnickiego. W jego rękach znajdowała się również rodzinna posiadłość w Sulisławicach.
Rezydencja w Kątkach przed 1945 rokiem
Źródło: https://polska-org.pl/6628755,foto.html?idEntity=513722 (dostęp: 11.11.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/884105,foto.html?idEntity=513722 (dostęp: 11.11.2020r.)
Początki rezydencji w Kątkach sięgają XV wieku. Pierwotnie była to zapewne wieża mieszkalna zbudowana na nasypie otoczonym fosą. Do dziś zostały ślady po fosie, w tym staw. Korpus pałacu powstał w XVII wieku, a kolejne przebudowy siedziby szlacheckiej miały miejsce w XIX i XX wieku, m.in. około 1850 roku dobudowano skrzydło południowe. Obecnie rezydencja składa się z kwadratowej wieży, korpusu założonego na planie prostokąta, wysoko podpiwniczonego, dwukondygnacyjnego, nakrytego dachem czterospadowym oraz skrzydła południowego: parterowego, nakrytego dachem dwuspadowym. Elewacje obecnie mocno zdegradowane, zachowały ślady pierwotnych zdobień: opaski wokół okien, gzymsy, boniowane naroża, portale akcentujące wejścia, schodkowe szczyty. Po drugiej wojnie światowej na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W czasach Polski Ludowej rezydencję zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny, Obecnie zabytek użytkowany jest tylko częściowo. Jego stan techniczny stale się pogarsza. Na wschód od pałacu rozległy dziedziniec pofolwarczny otoczony zabudowaniami gospodarczymi i mieszkalnymi, część z nich w ruinie. Do rezydencji przylega rozległy park (8,5ha), zaniedbany, zarośnięty samosiejkami i podszytem. W parku można jednak znaleźć ciekawe okazy starodrzewu, w tym pomnikowe: lipę drobnolistną i dąb szypułkowy.
Kątki położone są około 10 kilometrów na wschód od Świdnicy. Dojazd z miasta powiatowego drogą krajową nr 35 w kierunku Wrocławia do miejscowości Pszenno, skąd do Kątek prowadzi droga lokalna. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w północnej części wioski, a zabudowania pofolwarczne stanowią znaczną część Kątek.
Dokładna lokalizacja: 50°51'25.4"N 16°35'52.8"E
Damian Dąbrowski,
Listopad 2020r.
