Powiat wołowski, gmina Wińsko, przysiółek Krzelowa
(nazwa niemiecka Hammer, w 1930r. Krehlau, Kreis Wohlau)
Zabytki w Krzelowie Młotach
O ile w samym Krzelowie liczne budynki zostały ujęte w rejestrze zabytków, to w samych Młotach jedynie dwie stodoły (przy nr 6 i 8) wpisano do ewidencji zabytków.
W 1787 roku w Młotach wzmiankowano pański folwark. Właścicielem miejscowości był von Förster. Wcześniej wieś należała do rodziny von Schweinitz. Właściciele dóbr często się zmieniali, w dokumentach z XIX wieku wymieniono: w 1830r. von Stoppa, w latach 1843-1845 porucznika Bläske, w latach 1856-1858 Hermanna von Heinrichshofena, w 1861r. Maurera, w 1866r. Wilhelma Ferdinanda Wünstenberga, w latach 1872-1876 von Maltitza, w 1886r. Gustava Lange, w 1894 roku Maxa Schinke. Około 1902 roku majątek nabył kapitan Max Rehfeld. W rękach jego rodziny dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1930 roku Młoty zostały włączone w skład sąsiedniego Krzelowa i do dziś pozostają przysiółkiem tej wioski. Pod zarządem rolnika Albrechta Rehfelda powierzchnia dóbr wyraźnie spadła i pod koniec lat 30-tych XX wieku wynosiła 195ha, w tym 180ha pól uprawnych, łąk, pastwisk, 1ha wód, 8ha lasów, 2ha parku, 1ha ogrodu, 3ha podwórzy gospodarczych, dróg i innych użytków.
Rezydencję w Młotach wzmiankowano w pierwszej połowie XIX wieku w dokumentach z 1830 i 1845 roku. Pałac przetrwał II wojnę światową bez jakichkolwiek uszkodzeń. Po 1945 roku nie był remontowany, zaniedbany, został rozebrany na cegłę w latach 60. XX wieku. Obecnie blisko miejsca po pałacu wznoszą się budynki gospodarcze wykonane z pustaków. Wraz z pałacem w czasach Polski Ludowej rozebrano część budynków gospodarczych rozległego folwarku. Do dziś przetrwały jedynie budynki zamykające dawniej od zachodu dziedziniec folwarczny. Dawna oficyna, opuszczona powoli popada w ruinę, drugi budynek mieszkalno-gospodarczy (nr 18-19), w części użytkowany. Park zaniedbany, o nieczytelnym pierwotnym układzie. Pozostałości stawów w parku, wyschnięte, zabagnione.
Dodatkowe informacje na temat miejscowości w książce „Pałace Dolnego Śląska. Powiat wołowski”. Zapraszam do zakupu.
Młoty położone są około 16 kilometrów na północny-zachód od Wołowa. Przysiółek znajduje się w południowej części Krzelowa, na zachód drogi wojewódzkiej nr 334 łączącej stolicę powiatu z Chobienią. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się na zachodnim krańcu Młotów.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2023r.