Powiat górowski, gmina Wąsosz
(nazwa niemiecka Camin, Kreis Wohlau, od 1932r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Kamieniu Górowskim
Do rejestru zabytków w Kamieniu Górowskim został wpisany spichlerz w zespole dworskim (nr rej.: A/3737/1426 z 28.06.1993r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworsko-folwarcznego: dwór (nr 36a), oborę, spichlerz i biuro oraz park podworski.
Miejscowość wzmiankowano w 1289 roku jako Kamin, a około 1300 roku pod nazwą Chomma. W 1787 roku Kamień należał do rodu von Czischwitz. W miejscowości znajdował się pański folwark, szkoła, 7 gospodarstw kmieci, 16 zagrodników, wiatrak, 2 domy gminne. Wieś liczyła 192 mieszkańców. W skład posiadłości wchodziła również kolonia Zweckfronze. W 1828 roku włości za 33 450 talarów reńskich nabył kapitan Karl von Carllowitz. W opisie Kamienia z 1830 roku wymieniono 35 domów, folwark, 223 mieszkańców, w tym 9 katolików, ewangelicką szkołę, wiatrak, browar. Kolonia Zweckfronze liczyła 8 domów, 53 ewangelickich mieszkańców. W 1845 roku w Kamieniu wzmiankowano 38 domów, pałac z folwarkiem, 240 mieszkańców, w tym 17 katolików, ewangelicką szkołę, hodowlę 1200 owiec merynosów, wiatrak, cegielnię, browar oraz kuźnię. Dobra w rękach kapitana w stanie spoczynku Karla von Carllowitz pozostały do około 1858 roku. Kolejnymi właścicielami majątku byli: w latach 1861-1866 von Pressentin, w 1872r. Jüttner, w 1876r. wdowa Jüttner. Około 1876 roku posiadłość nabył Heinrich Hoffmann, wzmiankowany w księgach adresowych do 1886 roku. W 1894 roku dobra rycerskie obejmujące również dwa folwarki Paulinenhof i Zweckfronze należały już do jego spadkobierców. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił major Franz Hoffmann z Koźla. Powierzchnia włości wynosiła 439ha, w tym 312ha pól uprawnych, 63ha łąk, 8ha pastwisk, 44ha lasów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Podpułkownik Franz Hoffmann był właścicielem dóbr w latach 1898-1906. W 1906 roku posiadłość nabył Albert Bitter. Między 1917 a 1921 rokiem pałac z folwarkiem otrzymał w spadku Wilhelm Bitter z Żołędnicy. Gospodarstwo przynajmniej do 1937 roku dzierżawił Franz Koch z pobliskiej Wrzący Wielkiej. Franz Koch (ur.1882r.), był mężem Ruth (ur.1899r.) z domu Bitter, córki Alberta i Marii. W 1930 roku włości należały do Pani Marii Bitter z Żołędnicy, a w 1937 roku do kilku spadkobierców Alberta Bittera. Majątek liczył 431ha, w tym 304ha pól uprawnych, 61ha łąk, 43ha lasu, 7ha pastwisk, 1ha wód, 3ha ogrodu, 12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli niemieckiej świni szlachetnej.
Klasycystyczny dwór został wzniesiony w I połowie XIX wieku. Budynek murowany z cegły, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. Rezydencja przebudowana po 1945 roku, pozbawiona cech stylowych. Wnętrza z centralną sienią, w przedłużeniu której klatka schodowa. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem między traktami. Pomieszczenia podzielone wtórnymi ściankami. Dwór poprzedzony podjazdem, otoczony niewielkim parkiem. Na terenie folwarku przez kilkadziesiąt lat funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne, a dwór wykorzystywano jako budynek mieszkalny dla jego pracowników. Po likwidacji PGR-u dawny majątek przeszedł na własność rządowych agencji. Zabudowania opuszczono na początku XXI wieku. Obecnie wnętrza dworu są zdewastowane. Nieszczelności dachu prowadzą do zawilgocenia ścian i stropów. Na południe od rezydencji rozległy majdan otoczony zabudowaniami gospodarczymi. Część budynków doprowadzona do ruiny, wśród zniszczeń wyraźnie widoczne są ślady pożaru.
Kamień Górowski położony jest około 25 kilometrów na południowy-wschód od Góry. Z miasta powiatowego dojazd lokalnymi drogami do Wąsosza, następnie DK36 w kierunku Wińska i ulicą Kolejową przez Płoski do Kamienia Górowskiego. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się na północnym krańcu miejscowości. Dokładna lokalizacja dworu:
51.51128418610005, 16.69992986254909
Damian Dąbrowski,
Luty 2023r.
