Powiat oleśnicki, gmina Bierutów
(nazwa niemiecka Kunzendorf, Kreis Oels)
Zabytki w Kruszowicach
Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden obiekt w Kruszowicach. W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. m.in. cmentarz poewangelicki oraz zespół folwarczny (nr 3-5): dom mieszkalny (nr 5), stodoła (nr 3), budynek gospodarczy (między nr 3 i 5), rządcówka (ruina).
Miejscowość wzmiankowano w 1266 miejscowość jako Cuntzendorff. Już w średniowieczu Kruszowice zostały podzielone na dwie części. Jeden z działów pozostawał własnością książęcą i podlegał władcom Oleśnicy. Część druga w 1501 r. była własnością rodu von Slywen, a przynajmniej od 1605 r. rodu von Schindel. W 1785 r. należała do wiceadmirała w służbie duńskiej Konrada von Schindel. Majątek wchodził w skład fideikomisu Wabienice. W tym dziale Kruszowic wzmiankowano folwark,. W 1830 roku w opisie części książęcej wymieniono m.in. folwark. Część drugą określono od nazwiska właściciela mianem Sucker. Znajdował się w niej pałac i folwark. W 1845 roku w dziale należącym do wyższego urzędnika Karla Benjamina Friedricha Suckera ponownie wzmiankowano pałac z folwarkiem. Następnie do około 1858 roku majątek ten należał do rodu von Dahlen. Około 1861 roku wykupił go Wilhelm książę von Braunschweig und Oels (ur. 1806 r., zm. 1884 r.). Odtąd obydwa działy miały jednego właściciela i wchodziły w skład dóbr książęcych. Majątek w Kruszowicach często oddawano w dzierżawę. Po śmierci księcia Wilhelma dobra książąt brunszwickich podzielono między dynastię Hohenzollernów i Wettynów. Majątek w Kruszowicach wszedł w skład tzw. dóbr lennych - Fürstenthum Oels (Lehn). Początkowo należał do następców pruskiego tronu, a po likwidacji monarchii pozostał własnością Hohenzollernów do 1945 roku. Ostatnim właścicielem był kronprinz Wilhelm von Preuβen (ur. 1882 r., zm. 1951 r.), najstarszy syn cesarza Wilhelma II. Pod rządami Hohenzollernów dobra w Kruszowicach również oddawano w dzierżawę. W 1937 r. powierzchnia włości wynosiła 178ha, w tym 140ha pól uprawnych, 25ha łąk, 13ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Szczegółowe informacje o historii Kruszowic przedstawiono w książce
Damian Dąbrowski, "Zamki, pałace i dwory Dolnego Śląska. Powiat oleśnicki".
Po 1945 roku dobra w Kruszowicach zostały znacjonalizowane, a następnie rozparcelowane. W czasach Polski Ludowej na folwarku działała Spółdzielnia Produkcyjna. Obecnie większość zabudowań jest własnością prywatną. Teren na którym znajduje się budynek określany jako rządcówka należy do gminy. Z budynku pozostały tylko ściany obwodowe i resztki ścian działowych. Zawalony obiekt jest porośnięty mocno samosiewkami, które dominują również w jego otoczeniu. Ten zadrzewiony obszar to zapewne pozostałość po niewielkim parku i ogrodzie. Największą zagadką pozostaje funkcja budynku. W kilku pomieszczeniach ruiny można odnaleźć pozostałości sklepień krzyżowych. Świadczy to, że obiekt ma raczej dłuższą historię niż może się wydawać. Jest to zapewne pozostałość po dworze wzmiankowanym w 1830 i 1845 roku. Budynek był podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem, główne wejście akcentował trójkątny naczółek.
Kruszowice położone są około 16 kilometrów na południowy-wschód od Oleśnicy. Dojazd z miasta powiatowego DW451 w kierunku Bierutowa, następnie drogą lokalną przez Kijowice. Dawny majątek znajduje się w centrum wioski, na wschód od głównej drogi. Dokładna lokalizacja zrujnowanego dworu – rządcówki:
51.11659493803409, 17.509920439860196
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2024r.
