Powiat gliwicki, gmina Sośnicowice
(nazwa niemiecka: Koslow, w latach 1936-1945 Lindenhain, Kreis Tost-Gleiwitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1279 r. W rękach śląskiego rycerstwa Kozłów był co najmniej od XV w. Drogą zamiany trafił w ręce króla polskiego Władysława Jagiełły. Król przekazał go rycerzowi walczącemu pod Grunwaldem. Kozłów został siedzibą jego rodziny, która od miejscowości przyjęła nazwisko. Rodzina ta wywodziła się z górnośląskiego rodu Raszyców (Raschuetz). Losy Kozłowa w XV w. nie są zbyt jasne, wydaje się bowiem, że część miejscowości nie należała do Kozłowskich. Jakiś dział w Kozłowie miał wzmiankowany w 1427 r. Nikolaus von Nepassecz (z Niepaszyc), a w latach 1492-94 prawdopodobnie część wioski należała do Girzika Kopecza. Rodzina Kozłowskich w międzyczasie podzieliła się na wiele linii i pomiędzy jej przedstawicielami wymienianymi w źródłach trudno nieraz określić stopień pokrewieństwa. Liczne majątki należące do Kozłowskich podobnie jak Kozłów dzielono na kilka działów, co przyczyniało się do szybkiego ubożenia rodziny. Właścicielem części wioski był zapewne Mikołaj Kozłowski z Kozłowa, który w 1513 r. potwierdził herb w wywodzie szlacheckim Mikołaja Dobischowskiego z Tułowic. W 1532 r. żoną Piotra Kozłowskiego z Kozłowa została Katarzyna, córka Tomasza Bolcza z Zabrza, wdowa po N. Semurskim. W 1560 r. jeden z majątków w Kozłowie należał do Jana Kozłowskiego, żonatego z Barbarą Pełką z Borzysławic. Posiadłość przekazali oni synowi, Janowi juniorowi, wzmiankowanemu w 1591 r. Właścicielem części miejscowości był również Kasper Kozłowski, sędzia ziemski księstwa opolsko – raciborskiego. W rękach przedstawicieli tej rodziny jakaś część miejscowości pozostała do końca XVII w. W 1676 r. jeden z majątków w Kozłowie należał do Anny Bodzanowskiej. W 1710 r. właścicielem części tej miejscowości był Jan Adam Klema. W czasach późniejszych majątek w Kozłowie przeszedł w ręce książąt raciborskich. Jego ostatnim prywatnym właścicielem był książę Wiktor III August von Ratibor und Corvey zu Hohenlohe-Schillingsfürst. Po drugiej wojnie światowej dobra książąt raciborskich zostały upaństwowione.
W Kozłowie znajdują się pochodzące z XIV w. grodzisko stożkowate. Prawdopodobnie w tym miejscu w XV w. znajdował się gródek obronny rodziny Kozłowskich, później przebudowany na dwór. Znaczna część Kozłowa, w tym również dwór został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej, zapewne około 1626 r. kiedy w okolicy znajdował się obóz wojsk duńskich oblegających pobliskie Gliwice. Nie posiadamy informacji czy rezydencja Kozłowskich została później odbudowywana i jakie były jej dalsze losy. Dzieje majątku w Kozłowie od końca XVII w. są niestety w ogóle mało znane.
W XVII w. w północnej części wioski została założona kuźnia żelaza. W kolejnych wiekach zakład rozbudowano i powiększono o kuźnię miedzi. Do dziś przetrwały pozostałości kuźni, między innymi staw i dom właściciela z początku XX w. Obiekty dawnej kuźni zostały odnowione i zaadaptowane na restaurację i ośrodek rekreacyjny „Pod platanem” (ul. Marcina 5). Całość otacza niewielki park krajobrazowy, z cennym starodrzewem, m.in. platan klonolistny, buk pospolity, tulipanowiec amerykański – pomnik przyrody.
Dom właściciela kuźni bywa również nazywany dworkiem, jest to budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, z dwukondygnacyjnymi ryzalitami zamkniętymi trójkątnymi przyczółkami, nakryty dachami dwuspadowymi z nowszymi lukarnami, wykonanymi z dachówki. Bryła budynku rozczłonkowana, urozmaicona licznymi ryzalitami, balkonami, lukarnami i gankiem. Elewacje ożywiają proste obramowania otworów okiennych.
Szczegółowe informacje o kompleksie restauracyjno-wypoczynkowym znajdują się na stronie:
Do rejestru zabytków sztuki wpisano w Kozłowie: kościół filialny p.w. św. Mikołaja (10.03.1960 r., nr rej.: A-351/60) i kuźnię miedzi (10.03.1960 r., nr rej.: A-350/60). W rejestrze zabytków przy kuźni miedzi znajduje się adnotacja nie istnieje (?), prawdopodobnie trudno ją rozpoznać w odnowionych budynkach. W czasie wizyty w Kozłowie warto podejść do kościoła i wejść do środka. W jego skromnym wnętrzu, w ścianę blisko głównego ołtarza, wmurowano kamienną płytę nagrobną Piotra Kozłowskiego z 1618 r.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Kozłowa można dość łatwo dojechać autobusami PKS z Gliwic (niektóre kursy z dworca autobusowego w kierunku Bargłówki, Łączy, Rachowic, Rud). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic ulicą Kozielską do dzielnicy Brzezinka, a następnie w lewo ul. Wyczółkowskiego. Odległość: w jedną stronę około 10 km. Kościół znajduje się na wzgórzu po prawej stronie drogi, do dawnej kuźni trzeba jechać w prawo ul. Marcina. Zarówno przy kościele i przy restauracji można zaparkować samochód.
Damian Dąbrowski,
Październik 2010 r.
