Powiat ząbkowicki, gmina Ząbkowice Śląskie
(nazwa niemiecka: Löwenstein, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają połowy XIII wieku. W 1282r. Koziniec wzmiankowano jako Lewenstein civitas. Próba lokowania miasta w tym miejscu nie zakończyła się jednak sukcesem i w dokumencie z 1288r. osada pojawia się pod nazwą Lewenstein. Pod koniec czternastego stulecia właścicielem Kozińca był Stefan Poduschka von Martinitz, w latach 1388-1390 starostąa hrabstwa kłodzkiego, następnie starosta Ząbkowic Śląskich. W 1452r. po raz pierwszy wzmiankowano w Kozińcu kościół p.w. św. Jakuba Apostoła. Kolejnym znanym właścicielem wioski był Mikołaj III von Burghaus (ur.1591-zm.1640r.), syn Mikołaja II. Pełnił funkcję starosty księstwa ziębickiego i był członkiem rady cesarskiej. Poza Kozińcem posiadał także dobra w miejscowościach Miedzianka, Stolec, Kazanów, Witostowice, Zakrzów, Stoszowice i Mikołajów. W 1621r. Mikołaj III von Burghaus zawarł małżeństwo z Marią Elżbietą baronówną von Wartenberg (ur.1594r., zm.1657r.). Ich syn Karol Mikołaj (zm.1664r.) odziedziczył wymienione wyżej włości oraz Sułów. Karol Mikołaj był ostatnim przedstawicielem rodziny von Burghaus, do którego należał Koziniec. W osiemnastym stuleciu miejscowość była własnością członków rodziny von Dresky z linii świdnickiej. W 1845r. majątek w Kozińcu należał do niejakiego Geiera. W tym czasie w wiosce znajdował się już pałac i folwark. Przed 1856r. dobra zakupił podporucznik Ferdinand von Schmiedeberg. Pozostał ich właścicielem przynajmniej do 1858r. W 1861r. posiadłość należała już do Zwinger, byłego radnego wrocławskiego. W kolejnych latach następowały częste zmiany właścicieli dóbr rycerskich w Kozińcu. W źródłach wzmiankowani byli: von Carlowitz (1866r.), August Frömsdorf (1872, 1876 i 1886r.), Josef Mahlich (1894, 1902r.) W 1886r. majątek zarządzany przez inspektora Wessolego liczył 195ha, w tym 177ha pól uprawnych, 11ha łąk, 1ha lasów, 6ha gospodarstwa. Za czasów Josefa Mahlicha jego powierzchnia wzrosła do 236ha. Z tego 216ha stanowiły pola uprawne, 10ha łąki, 4ha las, 1ha stawy, a 5ha gospodarstwo. W rękach rodziny Mahlich posiadłość pozostała przynajmniej do 1917r. W 1909r. wzmiankowano w Kozińcu Hugo Mahlicha, a w 1912 i 1917r. Carla Mahlicha. Przed 1921r. dobra nabył Albert Schütze. Gospodarstwem liczącym 256ha, w tym 230ha pól uprawnych, 13ha łąk, 2ha lasu, 5ha parku, 1ha ogrodu, 1ha stawów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych, zarządzał inspektor Tschuschke. Albert Schütze zmarł pomiędzy 1930 a 1937r. Posiadłość otrzymała w spadku wdowa Irma Schütze, z domu Behrendt in Neu Schlesing. W 1937r. majątek dzierżawił od niej Theodor Schmidt. Pod jego rządami zwiększono powierzchnię pastwisk do 50ha, kosztem pól uprawnych, które liczyły tylko 180ha. W 1945r. dobra znalazły się pod zarządem Armii Czerwonej. Następnie majątek przejęło państwo polskie. Na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W gestii PGR-u był również pałac w Kozińcu. Kolejnym administratorem budynku był Urząd Miasta i Gminy w Ząbkowicach Śląskich. W pałacu funkcjonowała placówka Związku Młodzieży Polskiej. W części pomieszczeń urządzono mieszkania. W latach osiemdziesiątych XX wieku budynek został zdewastowany. W kolejnych dekadach dawną rezydencję doprowadzono do ruiny. 13 grudnia 2012r. pałac został wyburzony.
Obecnie jedynymi śladem po posiadłości w Kozińcu są zaniedbany park (rozciągający się na południowy-wschód od nieistniejącego pałacu) oraz resztki zabudowań gospodarczych dawnego folwarku.
Pałac
Rezydencja o cechach barokowych i klasycystycznych została wzniesiona około 1800r. W 1910r. rodzina Mahlich przebudowała i powiększyła pałac w kierunku północno-wschodnim. Budynek był murowany z cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami (korpus) i dachem pulpitowym (wschodnie skrzydło). Fasada posiadała dziewięć osi. Korpus był siedmioosiowy z centralnym głównym wejściem, zaakcentowanym lukarną. Wejście od strony parku poprzedzał ganek filarowy, zwieńczony balkonem. Elewacje o podziałach ramowych, wykonanych za pomocą gzymsów (między kondygnacjami i wieńczącego) oraz lizen, z których niektóre były boniowane. Okna pałacu ozdabiały proste obramowania. Wnętrza były przekształcone po 1945r. Na osi budynku znajdował się hol, z drewnianą klatką schodową. Pomieszczenia nakrywały drewniane stropy.
Zabytki w Kozińcu
Do rejestru zabytków w Kozińcu wpisano kościół filialny p.w. św. Jakuba Apostoła (8.10.1966r., nr rej.: 1844) i park założony po 1830r. (28.09.1983r., nr rej.: 961/WŁ). Niestety do rejestru nie był wpisany miejscowy pałac, co ułatwiło jego wyburzenie.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Kozińca nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik oraz DK8 do Ząbkowic Śląskich. Z Ząbkowic najlepiej wyjechać DK382 w stronę Piławy Górnej. Z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Kozińca. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Pałac znajdował się na lewo od głównej drogi. Samochód można zostawić przy boisku, na terenie parku.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2012 r.
Zdjęcia o charakterze historycznym, przedstawiają wygląd pałacu we wrześniu 2011r. Budynek został wyburzony 13 grudnia 2012r.
