Lipowa

Powiat strzeliński, gmina Kondratowice

(nazwa niemiecka: Leipitz, Kreis Nimptsch)

Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1333r.

Rys historyczny i stan obecny:

Lipowa początkowo stanowiła własność kościelną. Z dokumentu z 1333r. wynika, że w tym czasie toczył się spór pomiędzy właścicielami miejscowości: klasztorem św. Wincentego z Wrocławia i opactwem cysterskim z Henrykowa. W nieznanych okolicznościach wioska przeszła w ręce rycerstwa. Od szesnastego stulecia majątek w Lipowej należał do rodziny von Seidlitz. Rodzina ta ufundowała w miejscowości renesansowy dwór. Od około 1660r. do 1720r. posiadaczem Lipowej był Wenzeslaus Siegesmundus von Seidlitz und Guhlau. Pomiędzy 1690 a 1700r. przebudował on rezydencję w Lipowej w stylu barokowym. Po 1741r. właścicielem dóbr był baron Georg Sigismund von Seidlitz und Guhlau, małżonek Barbary Sophi z domu Heugel und Polockowitz. Po śmierci męża Barbara Sophia odziedziczyła posiadłość. W 1758r. ponownie wyszła za mąż za Friedricha Bernharda von Prittwitz und Gaffron (zm.1793r.), który w ten sposób został właścicielem majątku w Lipowej. W 1804r. wioska należały do Carla Leopolda von Hirscha, majora królewskiego regimentu kirasjerów. Następnie dobra posiadała rodzina von Näse, a w 1845r. Karl von Sallet. Po 1845r. majątek ponownie znalazł się w rękach przedstawicieli rodu von Seydlitz. W 1857r. wzmiankowany był Hermann von Seydlitz und Kurzbach z Lipowej w powiecie niemczańskim. Około 1875r. posiadłość przejęła rodzina von Richthofen. W 1886r. właścicielem dóbr o powierzchni 144ha – w tym 105ha pól uprawnych, 9ha łąk, 26ha lasów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i parku – był baron Hugo von Richthofen (zm. po 1894r.). Przed 1902r. majątek odziedziczyła Pani Martha von Richthofen z domu von Seydlitz-Kurtzbach. Do około 1917r. była ona samodzielną właścicielką posiadłości, co najmniej od 1912r. zarządzanej przez barona Walter von Richthofen. W 1921r. majątek liczący w dalszym ciągu 144ha należał do: Pani Marthy von Richthofen z domu von Seydlitz-Kurtzbach z Lipowej, barona Waltera von Richthofen i barona Albrechta von Richthofen. Sytuacja nie uległa zmianie przynajmniej do 1930r. W latach trzydziestych XX w. zmarła Pani Martha von Richthofen. W 1937r. właścicielem 5/9 dóbr w Lipowej był baron Walter von Richthofen, pozostałe 4/9 należały do barona Albrechta von Richthofen. Majątek liczył w sumie: 300,05ha, w tym: 217,54ha pól uprawnych, 10ha łąk, 72,51ha lasów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość znacjonalizowano. Rezydencję wraz z folwarkiem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Przedsiębiorstwo w pałacu urządziło mieszkania pracowników. Część budynków wykorzystywano jako ośrodek kultury. Po likwidacji PGR-u posiadłość znalazła się pod opieką Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W ostatniej dekadzie XX w. pałac sprzedano osobie prywatnej. Odtąd nieużytkowany, powoli popada w ruinę. Obecnie budynek prawdopodobnie w dalszym ciągu pozostaje własnością prywatną. Zabytek nie jest zabezpieczony przed wejściem. Wnętrza są zrujnowane. Przeciekający a częściowo zawalony dach znacznie przyspiesza degradację obiektu. Zniszczona została część stropów, spękana i niepodparta ściana szczytowa grozi katastrofą budowlaną. Jeżeli w najbliższym czasie na wydarzenia w Lipowej nie zareagują władze konserwatorskie i nie rozpoczną się prace remontowe, zabytek w niedługim czasie zmieni się w całkowitą ruinę. Do pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy, wywodzący się z wcześniejszych ogrodów. Wokół fragmentarycznie zachowany mur i brama z XVIII w. W pobliżu znajdują się pochodzące z końca XIX w. obora i stodoła, dawniej będące częścią folwarku w Lipowej.

Pałac

Pierwotnie renesansowy dwór z ostatniego ćwierćwiecza XVI w., przekształcony w stylu barokowym w wyniku przebudów w latach 1690-1700 i 1740-1750. W wyniku kolejnej modernizacji pomiędzy 1890 a 1900r. elewacje otrzymały cechy neorenesansowe. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z facjatą i trzyspadowym (ryzalit), wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja północna) ośmioosiowa, z centralnym głównym wejściem, ponad którym wystawka w dachu. Główne wejście ozdobione późnobarokowym kamiennym portalem, pochodzącym z około 1740-1750r. W elewacji ogrodowej asymetrycznie umieszczony wydatny ryzalit. Elewacje zachowały pozostałości architektonicznych detali: gzymsy kordonowe i wieńczące, boniowanie naroży, uszate obramowania otworów okiennych. Szczególnie cenne są szczyty o falistym wykroju, w dolnej części dzielone pilastrami. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią przesuniętą na zachód od osi, na południe od sieni tunelowa klatka schodowa. W piwnicach zachowane sklepienia kolebkowe i kolebkowe z lunetami. W części pomieszczeń parteru sklepienia (zwierciadlane, kolebkowe z lunetami i krzyżowe), w pozostałych płaskie stropy, niektóre z dekoracją fasetową. W jednej z sal parteru przetrwał barokowy kominek kamienno-stiukowy z połowy XVIII w.

Zabytki w Lipowej

Do rejestru zabytków w Lipowej wpisano pałac (28.03.1981r., nr rej.: 489/W). W przyszłości do rejestru warto wpisać również park i jeszcze istniejące pofolwarczne zabudowania gospodarcze.

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Lipowej zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące między innymi ze Strzelina (jeden w dni robocze), Zarzycy i Żelowic. Ze względu na trudności z przesiadką nie polecam tej formy dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK395 w stronę Ziębic. W miejscowości Wąwolnica z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Gołostowic, z której następnie trzeba skręcić w lewo do Lipowej. Pałac z parkiem i dawny folwark znajdują się na końcu wioski, na lewo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160km. Samochód można zaparkować przy gruntowej drodze prowadzącej do parku.

Damian Dąbrowski,

Styczeń 2012 r., aktualizacja zdjęć czerwiec 2012r.