Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Labitsch, w latach 1937-1945 Neißenfels, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów miejscowości sięgają pierwszej połowy czternastego stulecia. Pierwsza wzmianka o Ławicy pochodzi z 1337 roku. W wiosce około połowy XIV w. istniał już folwark. Ławica należała w średniowieczu do rodziny von Tschetterwangów. Folwark w Ławicy często był oddawany w zastaw radcom miasta Kłodzko i tamtejszemu zakonowi augustianów. W połowie XV wieku w Ławicy wzmiankowano wolne sołectwo. Na początku XVII wieku właścicielem Ławicy był Adrian von Eckersdorf. W czasie wojny trzydziestoletniej opowiedział się przeciw cesarzowi i w 1625 roku został skazany na najwyższą karę: utratę majątku i dożywotnie więzienie. Wioska charakterystycznie położona w dolinie Nysy Kłodzkiej rozwijała się bardzo powoli. W 1789 roku liczyła 249 mieszkańców. Właścicielem majątku w Ławicy był w tym czasie pan Gläser. Poza dominialnym folwarkiem w wiosce znajdowało się 10 gospodarstw kmiecych i 30 gospodarstw zagrodniczych oraz chałupniczych. W 1830 roku posiadłość w Ławicy należała do Karla Bätchera. W wiosce wzmiankowano 41 domów, pałac, folwark, katolicką szkołę. Ławicę zamieszkiwało 245 osób, z tego tylko 9 wyznania ewangelickiego. Katolicy należeli do parafii w Kłodzku. W następnych latach majątek przeszedł w ręce rodziny von Albert. W 1845 roku jako jego właścicielka wymieniana była wdowa po pułkowniku von Albert. Wioska w ciągu piętnastu lat powiększyła się o dwa domostwa. Liczba mieszkańców wzrosła o zaledwie czterech. Na folwarku hodowano w tym czasie między innymi 534 owce merynosy. Według źródeł z lat 1856-1857 posiadłość należała jeszcze do majora Felixa von Albert. Około 1858 roku majątek nabyli kupcy bracia Brieger. W 1861 roku właścicielem dóbr był niejaki Pan Otto. Następnie przed 1866 rokiem włości przejął Rudolph Schöller, kupiec z Wrocławia. W 1872 roku inspektorem prowadzącym folwark w Ławicy dla Rudolpha Schöllera był inspektor Wilhelm Pohlenz. Cztery lata później Pohlenz dzierżawił już posiadłość. Według książki adresowej z 1886 roku właścicielem dóbr pozostawał kupiec Rudolph Schöller, a dzierżawcą Wilhelm Pohlenz. Majątek liczył 142ha powierzchni, w tym 91ha pól uprawnych, 11ha łąk, 11ha pastwisk, 23ha lasów, 6ha gospodarstwa. Na folwarku hodowano 14 koni, 52 sztuki bydła rogatego, w tym 42 krowy. Rudolph Schöller w 1894 roku wzmiankowany był jako konsul w Zürichu. Funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku w Ławicy sprawował Werner, dyrektor ziemski górnośląskich dóbr rodziny Schöller (Świbie, powiat gliwicki). Folwark prowadził inspektor Fruhner. Włości w Ławicy liczyły 211ha, w tym 152ha pól uprawnych, 23ha łąk, 6ha pastwisk, 22ha lasów, 8ha gospodarstwa. Rudolph Schöller zmarł pomiędzy 1894 a 1902 rokiem. Dolnośląskie i górnośląskie majątki przeszły w ręce jego spadkobierców. W latach 1905-1917 właścicielem dóbr w Ławicy był Caesar Schöller, mieszkający w Zürichu. Przynajmniej do 1905 roku generalnym pełnomocnikiem pozostał Werner, dyrektor ziemski ze Świbia. W 1917 roku pełnomocnikiem był inspektor Otto Glätzner. Majątek w Ławicy liczył w tym czasie 202ha, w tym 151ha pól uprawnych, 22ha łąk, 5ha pastwisk, 3ha stawów, 13ha lasów, 2ha parku, 2ha ogrodu, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. W posiadłości zatrudniano także inżyniera i ogrodnika. Po śmierci Caesar Schöller (zm. przed 1921r.) posiadłość przynajmniej do 1937 roku pozostała w rękach jego spadkobierców. Rodzina Schöller w dalszym ciągu na stałe mieszkała w Szwajcarii, a majątkiem w Ławicy opiekował się Otto Glätzner, wzmiankowany w kolejnych księgach adresowych z lat 1921-1937. W latach 1921-1923 stary młyn wodny położony w pobliżu rezydencji przebudowano na hydroelektrownię o mocy ok. 0,6 MW. Pomiędzy 1926 a 1930 rokiem prawie połowa gruntów została przez Schöllerów sprzedana. W rezultacie powierzchnia majątku spadła z 202 do 107ha. Taka też pozostała do 1937 roku. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Majątek Schöllerów przekazano w zarząd Państwowemu Ośrodkowi Hodowli Zarodowej. W latach 1966-1970 pałac w Ławicy był remontowany. W budynku znajdowały się biura oraz mieszkania pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku ośrodka hodowli zabudowania przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. W ostatnim czasie jej następczyni Agencja Nieruchomości Rolnych podejmuje próby sprzedaży pałacu. Zabytek jest zabezpieczony przed wejściem, teren wokół nie został jednak ogrodzony i rezydencję można bez problemu zobaczyć z zewnątrz.
Pałac
Na temat pałacu w Ławicy można znaleźć wiele błędnych informacji, poczynając od daty budowy podawanej jako 1886 rok i inwestora, którym miał być Caesar Schöller – właściciel dopiero od około 1905r. W rzeczywistości początki rezydencji sięgają przynajmniej osiemnastego stulecia. Pałac wraz z folwarkiem wzmiankowano w źródłach z 1830 i 1845 roku. Data na budynku – 1886 roku oznacza datę przebudowy. Przebudowy dokonanej na zlecenie Rudolpha Schöller, który pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1894 roku. Pałac w Ławicy przeważnie zamieszkany był przez inspektorów i generalnych pełnomocników zajmujących się folwarkiem, dlatego też w wielu miejscach bywa określany jako oficyna. Budynek eklektyczny, o cechach szwajcarskiej willi (wpływ miejsca zamieszkania właścicieli), murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwu- i trzykondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. Fasada (elewacja północno-wschodnia) skierowana jest na dawny dziedziniec folwarczny. Na osi fasady znajduje się ryzalit mieszczący główne wejście i klatkę schodową. Ryzalit wieńczy trójkątny przyczółek. W elewacji ogrodowej znajdują się kolejne ryzality, w trójkątnym przyczółku jednego z nich umieszczono wspomnianą wyżej datę przebudowy – 1886r. Na osi elewacji tylnej umieszczono parterowy ganek podtrzymujący drewniany balkon, nakryty czworobocznym łamanym hełmem. W południowo-wschodnim narożniku budynku umieszczono dwukondygnacyjny wykusz, a w północno-wschodnim narożniku wzniesiono pięcioboczną wieżę, będącą dominantą obiektu. Elewacje pałacu są częściowo ozdobione boniowaniem pasowym. Zachowały się liczne gzymsy (między kondygnacjami, wieńczący, nadokienne). Okna posiadają ozdobne obramowania, część z nich z kluczem. Wnętrza zabytku są niedostępne, ponoć w części pomieszczeń zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa, sztukaterie i piec kaflowy. Niestety ten pięknie zachowany i położony obiekt nie jest użytkowany. Budynek nadaje się idealnie na hotel, ośrodek wypoczynkowy czy dom spokojnej starości. Jak na razie przyszłość pałacu w Ławicy jest niepewna. Dziedziniec gospodarczy poza pałacem otaczają zabudowania mieszkalne pracowników folwarku, dawna wozownia, stodoła, obory. Na dziedzińcu przetrwał drewniany gołębnik. W położonym w pobliżu rezydencji zadrzewieniu, będącym pozostałością parku przeważają drzewa liściaste.
Zabytki w Ławicy
Do rejestru zabytków w Ławicy wpisano pałac, nr 23 (30.11.1994r., nr rej.: 1418/WŁ). Ponadto w ewidencji zabytków znalazł się cały zespół pałacowo folwarczny, obejmujący: oficynę mieszkalną, dwa domy mieszkalne, dwie obory, stodołę, warsztaty, gołębnik, park pałacowy oraz mur wokół parku.
Informacje praktyczne i dojazd
W Ławicy znajduje się przystanek kolejowy na trasie z Wrocławia do Międzylesia. Dzięki temu do miejscowości można stosunkowo łatwo dotrzeć komunikacją publiczną. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd pociągiem z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Kłodzka przez Nysę. W Kłodzku należy kierować się na trasę DK8 (ul. Józefa Piłsudskiego), będącą swego rodzaju północną obwodnicą miasta. Z trasy tej znakowanej również jako E67, trzeba skręcić w prawo w ulicę prowadzącą do Ławicy przez Boguszyn. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 190km. Zespół pałacowy znajduje się w południowej części Ławicy, na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej. Samochód można zaparkować w bocznej drodze w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Październik 2013 r.
