Miedzianka

Powiat jeleniogórski, gmina Janowice Wielkie, przysiółek

(nazwa niemiecka Kupferberg, Kreis Schönau, od 1932r. Kreis Hirschberg)

Zabytki w Miedziance

Do rejestru zabytków w Miedziance wpisano:

- kościół filialny p.w. św. Jana Chrzciciela, XIX w., nr rej.: A/912/1413 z 23.09.1965r.

- dom, Rynek 25, nr rej.: 603 z 26.08.1959r.

Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się cmentarz ewangelicki i dom nr 16.

Legendarne początki miejscowości sięgają połowy XII wieku. Od początku dzieje wsi miały być związane z górnictwem. Według podań niejaki Laurentius Angelus miał znaleźć w górach na obszarze późniejszej Miedzianki złoża rudy żelaza. Pewniejsze informacje na temat wioski pochodzą z XIV wieku. Przed 1311 rokiem właścicielem tego obszaru był Conrad zwany Bavarus, po którym przejął go syn Albert. Trzeci z rodu Heinrich Bavarus w 1370 roku sprzedał wieś Cuprifodina Clericusowi Bolczemu, rycerzowi dworu książąt świdnicko-jaworskich, właścicielowi pobliskich Janowic Wielkich. W 1375 roku miejscowość składała się z dwóch części, właściwej Miedzianki i dzisiejszego Mniszkowa. Mniej więcej w tym czasie osada należała do Puta z Častolovic. W kolejnych latach często zmieniały się rody właścicieli Miedzianki. W wiosce wzmiankowano Hannosa Witberga, braci von Ylenburg (1397r.), braci von Boralowicz (1398r.), Hermanna von Czettritz (1433r.), braci von Liebenthal. W 1512 roku dóbr rycerskie Miedzianka nabył Dippold von Burghaus, specjalizujący się w wydobyciu kruszyw i hutnictwie. Siedem lat później otrzymał on od króla czeskiego Władysława Jagiellończyka przywilej dotyczący praw do wydobycia, jak i zwolnienia z olbory – dziesięciny od produkowanej miedzi. Dippold von Burghaus w kolejnych latach zainwestował znaczne środki w Miedziankę, budując w okolicy około 160 szybów i sztolni oraz huty do przetopu cennego kruszcu. Kolejnym właścicielem miejscowości w 1538 roku został Justus Ludwik Decjusz (ur.ok.1485r., zm.1545r.), humanista, dyplomata, finansista, sekretarz polskiego króla Zygmunta Starego. Górnictwo w okolicach Miedzianki nie przynosi mu jednak oczekiwanych zysków, co sprawia, że już w 1543 roku sprzedaje majątek braciom Hellmannom. Od 1562 roku Miedzianka należała do rodu von Schaffgotsch. W 1598 roku posiadłość nabył Georg von Furst. W rękach jego potomków dobra pozostały do 1737 roku, kiedy to wykupił je Ferdinand von Nimptsch. W 1768 roku Miedzianka należała do tajnego pruskiego ministra stanu, Hansa Heinricha von Churschwandta. Kolejną właścicielką dóbr została przed 1776 rokiem wdowa po nim z domu hrabina von Nimptsch, która ponownie wyszła za mąż za Wilhelma von Schlabrendorf. W 1786 roku majątek należał do Ernsta Herrmanna von Köhlichen. Następnie w 1802 roku właścicielką Miedzianki została hrabina Ernestine von Matuschka z domu von Strachwitz, pierwsza żona Josepha von Matuschka (ur.1764r., zm.1829r.) z linii z Białej. W 1811 roku posiadłość otrzymał ich syn Gustav Maria (ur.1793r., zm.1868r.). Cztery lata później Gustav Maria von Matuschka ożenił się z Julią hrabianką von Hoverden z Psar. Para zamieszkała w dworze w Miedziance, gdzie w latach 1822-1832 na świat przyszła trójka ich dzieci: Hugo Julius (zm.1898r.), Heinrich i Gabriela. W 1838 rodzina von Matuschka przeniosła się do Górnych Bobrzan. Państwo stanowe Janowice i Miedzianka nabył hrabia Wilhelm zu Stolberg-Wernigerode (ur.1807r., zm.1898r.). Nowy właściciel włości poświęcił się karierze wojskowej i rzadko przebywał w swych majątkach. Uczestniczył w wojnach z Austrią w 1866 roku i z Francją w latach 1870-1871. Karierę wojskową zakończył w stopniu generała kawalerii. Z małżeństwa z hrabianką Elisabeth zu Stolberg-Roßla (ur.1817r., zm.1896r.) miał czternaścioro dzieci. Hrabia Wilhelm z majątków Janowice, Miedzianka i Trzcińsko utworzył majorat, który w 1898 roku odziedziczył jego najstarszy syn Constantin (ur.1843r., zm.1905r.). Kolejnym właścicielem majoratu został hrabia Eberhard zu Stolberg-Wernigerode (ur.1873r., zm.1929r.), syn Constantina, pełniący wcześniej funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku. Ostatnim właścicielem majoratu Janowice był Christian Friedrich zu Stolberg-Wernigerode (ur.1901r., zm.1994r.), najstarszy syn hrabiego Eberharda. W 1930 roku majorat obejmujący dobra Janowice, Miedzianka i Trzcińsko liczył w sumie 1946ha. Posiadłość w Miedziance miała powierzchnię 361ha, w tym 80ha pól uprawnych, 57ha łąk, 221ha lasów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dobra pozostały w jego rękach do 1945 roku. Hrabia Christian Friedrich nie opuścił majątku przed wkroczeniem żołnierzy radzieckich. Został aresztowany przez polskich milicjantów i przez kilka tygodni poddany torturom w Jeleniej Górze. Nigdy nie wrócił do pełni zdrowia.

Rynek i pałac (po prawej) na grafice F.A. Tittela. Stan z 1830 roku. Miedzianka odbudowana po pożarze z 1824 roku.

Źródłó: https://polska-org.pl/841905,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

Pałac w Miedziance początek XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/675348,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

Rezydencja w latach 30. XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/799336,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

Już w średniowieczu w Miedziance istniała wieża mieszkalna. W XVI wieku Hans Diepold von Burghaus z wykorzystaniem jej murów wzniósł dwór. W ostatnich latach w ruinach rezydencji znaleziono późnogotyckie nadproże pochodzące z tej fazy budowli. Dwór został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej. Po zakończeniu wojny rezydencję odbudowano. Na zlecenie hrabiego Gustava Maria von Matuschka w latach 1813-1819 z wykorzystaniem starszych murów wzniesiono pałac o cechach klasycystycznych. Budynek jako jeden z nielicznych ocalał z pożaru, który zniszczył miasto w 1824 roku. Po 1945 roku pałac zostaje zmieniony w siedzibę dyrekcji kopalni miedzi. Mieści się w nim również stołówka. W 1948 roku budynek zajęli żołnierze radzieccy. Kopalnia w Miedziance podlegała odtąd Zakładowi Produkcji Rud (ZPR-1) w Kowarach. Prace wydobywcze nie dotyczyły miedzi, lecz poszukiwań rudy uranu. W latach 1952-54 kopalnię ostatecznie zlikwidowano. Niedługo później pałac opuścili żołnierze. W budynku pojawiły się pierwsze pęknięcia, skutek rabunkowej i nieprzemyślanej eksploatacji górniczej ostatnich lat prowadzonej pod miastem. Pałac przejęła Państwowa Straż Pożarna. W dawnej rezydencji przez kilka sezonów organizowano kolonie dla dzieci strażaków. Pod koniec lat 50. XX wieku zapadła się część pałacu. Ośrodek wypoczynkowy został zlikwidowany. W kolejnych latach pałac na przemian stał pusty, to był zamieszkany przez kilka rodzin. Z czasem budynek zostaje całkowicie opuszczony. W pustostanie wybuch pożar, który zniszczył dach. Ostatecznie ruiny zrównano z ziemią w połowie lat 70. XX wieku podczas planowo przeprowadzonej rozbiórki miasta.

Fragment panoramy Miedzianki z lat 50. XX wieku. Po lewej budynek folwarczny i pałac.

Źródło: https://polska-org.pl/799454,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

Stan pałacu w drugiej połowie lat 60. XX wieku, niedługo przed pożarem i rozbiórką budynku.

Źródło: https://polska-org.pl/799287,foto.html?idEntity=519691 (dostęp: 10.08.2019r.)

Miedzianka to obecnie przysiółek Janowic Wielkich. Położona jest około 20 kilometrów na wschód od Jeleniej Góry. Dojazd z miasta powiatowego DK 3 do Radomierza i dalej drogą lokalną przez centrum Janowic Wielkich. Wyjazd z tej ostatniej miejscowości ulicą Leśną. Ruiny rezydencji znajdują się przy ulicy Leśnej, w sąsiedztwie kościoła św. Jana Chrzciciela. Z majątku przetrwał jeden budynek gospodarczy. Ruiny pałacu i kościół otacza niewielkie zadrzewienie, zapewne pozostałość po parku oraz ogrodzie.

Damian Dąbrowski,

Sierpień 2019r.